Poznajemy szkodniki – stonka ziemniaczana

Najbardziej korzystnym dla rozwoju szkodnika jest zakres temperatur od 18 do 26 st. C, a ponieważ klimat się zmienia i ociepla, od kilku lat pojawia się w Polsce drugie, letnie pokolenie szkodnika.

Po przezimowaniu w glebie (zwykle na głębokości 10–20 cm) wiosną po jej ogrzaniu się powyżej 15 st. C chrząszcze stonki ziemniaczanej wychodzą na powierzchnię, odnajdują ziemniaki, żerują i kopulują. Intensywnie żółte jaja, długości 1,2 mm składane są w złożach do kilkudziesięciu sztuk na spodniej stronie liści ziemniaka. Składanie jaj jest rozciągnięte w czasie, a w temperaturze poniżej 12°C może być wstrzymane. Ich rozwój w zależności od temperatury waha się od 10 do 19 dni.

Larwy najstarszego pokolenia L4 schodzą do gleby na głębokość 2–5 cm i tam się przepoczwarczają. Po upływie ok. 3 tygodni pojawiają się pierwsze chrząszcze letnie drugiego pokolenia. Ich masowe wychodzenie przypada zazwyczaj pod koniec lipca i na początku sierpnia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.

Pomocną w określaniu ważnych stadiów rozwojowych stonki jest fenologia roślin wskaźnikowych. Wyląg larw zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, a masowy wyląg larw, kiedy obserwowane jest kwitnienie i przekwitanie lipy drobnolistnej. Pomocna jest też metoda sum temperatur efektywnych. Wyląg larw następuje przy sumie 106 °C licząc od wychodzenia chrząszczy zimowych, a masowy wyląg larw przy 220°C (próg fizjologiczny wynosi 11,5°C).

• Chrząszcze stonki ziemniaczanej są koloru żółtopomarańczowego w podłużne, czarne pasy

Według opisu biologii stonki ziemniaczanej przez naukowców z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, chrząszcze stonki ziemniaczanej mają długość około 10 mm, żółte lub pomarańczowe zabarwienie z 10 czarnymi paskami na pokrywach i czarnymi plamami na przedpleczu, z których środkowe układają się w kształcie litery V.

• Samice składają jaja w złożach na spodniej stronie liści ziemniaków
  
  

Larwy natomiast mają długość 1–15 mm, a ich ciało jest zabarwione na czerwono z wyjątkiem czarnych nóg, głowy, tarczki grzbietowej i brodawek na bokach ciała. W trakcie ich rozwoju trwającego 11–30 dni, mają miejsce trzy linienia. Do określenia wieku larwy ważne są wymiary puszki głowowej, które wynoszą: dla L1 0,5–0,6 mm, L2 0,8–1,0 mm, L3 1,3–1,7 mm i L4 2,0–2,5 mm.

Poczwarka stonki ziemniaczanej ma długość 8–10 mm i jest zabarwiona jednolicie pomarańczowo.

Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy. Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%.

Uszkodzenia roślin ziemniaka powodowane są zarówno przez chrząszcze, jak i przez larwy. Zjadają one przede wszystkim blaszkę liściową roślin, przy czym młode larwy wygryzają małe otwory w liściu, natomiast starsze larwy i chrząszcze obgryzają także brzegi liści. W przypadku braku liści larwy i chrząszcze stonki obgryzają pędy boczne i łodygi, a przy braku zielonych części uszkadzają bulwy.

• Szkodliwe dla ziemniaków są stadia larwalne stonki ziemniaczanej, a najbardziej larwy L4

Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. W ciągu dnia jedna larwa L4 potrafi zniszczyć od 0,5 do 12 cm kwadratowego powierzchni blaszki liściowej. Z badań wynika, że w całości szkód wyrządzanych przez larwy stonki pokoleniu L4 przypisuje się 76%, L3–17%, L2–6% i L1–1%. Obniżka plonu spowodowana żerowaniem stonki ziemniaczanej w skrajnych przypadkach może przekroczyć 80%.

W celu wyznaczenia terminu zabiegu należy prowadzić systematyczne obserwacje kontrolne na plantacjach ziemniaka, które umożliwią określenie terminów pojawiania się poszczególnych stadiów rozwojowych szkodnika oraz ocenę jego liczebności. Dla określenia liczebności szkodnika (chrząszcze, jaja i larwy) IOR–PIB w Poznaniu zaleca analizować w zależności od wielkości plantacji od 100 do 150 roślin w różnych punktach pola po 10 roślin wybranych losowo. Jako próg szkodliwości przyjmuje się występowanie 1–2 zimujących chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj na 10 roślin lub średnio 15 larw na jednej roślinie.

• Najstarsze larwy po przemieszczeniu się do gleby przeobrażają się w poczwarki, a te po ok. 3 tygodniach przekształcają się w chrząszcze pokolenia  letniego

Stonka najsilniej zagraża ziemniakom od początku czerwca do końca sierpnia, kiedy trwa okres składania jaj. Zabieg chemiczny powinien być wykonany na pokolenia larw wyrządzające duże szkody i jednocześnie łatwe do zwalczenia (wrażliwe), czyli larwy L2 i L3. Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Na późnych odmianach ziemniaka zaleca się także uzupełniający zabieg chemiczny w przypadku licznego wylotu chrząszczy pokolenia letniego.

Środkami ochrony roślin stosunkowo łatwo jest ograniczyć stonkę ziemniaczaną. A co mają robić gospodarstwa ekologiczne? Mogą wykorzystać dwa preparaty dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej: Novodor SC i SpinTor 240 SC.

Novodor SC jest środkiem owadobójczym zawierającym specjalny szczep bakterii Bacillus thuringiensis subspecies tenebrionis, który jest śmiertelny dla stonki, ale jest bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła. Warunkiem jego skuteczności jest zjedzenie liści przez stonkę, dlatego należy bardzo dokładnie wykonać zabieg opryskiwania. Zaleca się zakwasić ciecz użytkową przed opryskiem. Zabieg powinien być wykonany, gdy szkodnik znajduje się we wczesnym stadium. Im wcześniej jest zastosowany, czyli na mniejsze larwy, tym działa skuteczniej. Przy jednoczesnym występowaniu larw młodych i w starszych stadiach rozwojowych, dużej populacji lub gorszych warunkach pogodowych, istnieje wskazanie dla zastosowania dawki tego środka w ilości 5 l/ha. W sytuacji występowania wyłącznie młodych larw (L1 i L2), w sprzyjających warunkach pogodowych, istnieje wskazanie dla zastosowania dawki 3 l/ha. Maksymalna liczba zabiegów w sezonie wegetacyjnym to 4, przy odstępach między zabiegami: 5 – 14 dni.

SpinTor 240 SC zawierający spinozyn zaleca się stosować na najmłodsze stadia rozwojowe larw w dawce maksymalnej 0,15 l/ha (zalecana 0,1–0,15 l/ha). Wyższą z zalecanych dawek stosować w przypadku dużej liczebności szkodnika, na wyższe stadia rozwojowe larw i w przypadku bujnej naci ziemniaczanej. Jeżeli zaistnieje taka konieczność, zabieg można powtórzyć (maksymalnie 3 razy w sezonie) w odstępie 14 dni.