Produkcja biomasy z plonu wtórego

Dla zrealizowania powyższych zadań, istotne znaczenie ma dobór gatunków a nawet odmian roślin uprawnych oraz sposób ich uprawy. To jest szczególnie ważne na glebach gorszej przydatności rolniczej oraz w rejonach o małej ilości opadów atmosferycznych (< 550 mm) i niskim poziomie wody gruntowej. W takich warunkach sprawdzonym rozwiązaniem w praktyce rolniczej jest produkcja biomasy w poplonach ozimych, a po ich zbiorze uprawa roślin w plonie wtórym.

Żyto ozime i trawy

Poplony ozime są polskim rolnikom dobrze znane, ponieważ były i nadal są wykorzystywane do produkcji pasz objętościowych szczególnie w żywieniu bydła mięsnego. Do tego celu najczęściej używane jest żyto ozime wysiewane w czystym siewie i nawożone wczesną wiosną intensywnie azotem. W minionych latach przy niedostatecznym zaopatrzeniu rolnictwa w nawozy azotowe, zalecano uprawę żyta ozimego lub rajgrasu angielskiego w mieszance z wyką kosmatą oraz inkarnatką. Jednak wyniki doświadczeń wykonane w ostatnich latach potwierdzają przewagę uprawy żyta w czystym siewie nawożonego pogłównie wczesną wiosną w ilości 120 kg/ha azotu.

Użytkowanie biomasy na paszę można rozpocząć już w formie pastwiskowej, a później jako zielonkę koszoną do bezpośredniego skarmiania, aż do początku kłoszenia żyta. Nadwyżkę zielonki koszonej w tej fazie wzrostu roślin trzeba przeznaczyć na kiszonkę. Karmienie bydła opasowego tak wykonaną kiszonką trzeba uzupełnić paszą treściwą z dodatkiem mocznika, którym można zastąpić droższe białko roślin strączkowych. Natomiast zbiór biomasy z żyta poplonowego uprawianego na biogaz należy opóźnić do fazy mleczno-woskowej dojrzałości ziarna tj. ok. jednego miesiąca. W tym okresie następuje bardzo intensywny przyrost substancji organicznej oraz wydajności energetycznej, dając plony zielonej masy w wysokości > 400 dt/ha.

Kukurydza i sorgo

Bezpośrednio po zbiorze biomasy z poplonu ozimego, aby zmniejszyć stratę wody z gleby należy natychmiast wykonać orkę średnią i bronowanie oraz zastosować nawożenie i wysiew ziarna w plonie wtórym. Do tego celu najlepiej nadają się średnio wczesne odmiany kukurydzy np. Opoka lub sorgo odm. Sucrosorgo 506. Optymalnym poziomem nawożenia określonym na podstawie wieloletnich doświadczeń polowych oraz zasobności gleb w składniki pokarmowe jest w kg/ha: 100–130 N, 40–60 P₂O₅ i 80–100 K₂O. Wysiewu kukurydzy należy dokonać w ilości 80 kg/ha, a sorga w ilości 10 kg/ha.

Zbioru zielonej masy kukurydzy i sorga dokonuje się w fazie mleczno-woskowej dojrzałości ziarna, pociętej na sieczkę z przeznaczeniem na kiszonkę. Jeżeli w okresie jesiennym jest korzystna pogoda dla wzrostu kukurydzy, warto pozostawić część plantacji do zbioru w fazie dojrzałego ziarna. Wówczas uzyskuje się ok. 25% wyższe plony jednostek pokarmowych i wydajności energetycznej z jednostki powierzchni pola.

Doświadczenia polowe wykonane w latach 2007–2012 w ZD Stary Sielec powiat Rawicz, wskazują na możliwość uzyskania z poplonu ozimego 14 t/ha suchej masy, co stanowi ok. 30% plonu łącznego z kukurydzą (40 t/ha) lub z sorgo (37 t/ha). Plony kukurydzy uprawianej w plonie wtórym wynoszą 26 t/ha i są ok. 20% wyższe od plonów kukurydzy sianej w plonie głównym. Natomiast plony sorgo uprawianego w plonie wtórym były ok. 20% niższe od plonów sorga sianego w plonie głównym. Zatem plony biomasy uzyskane w doświadczeniach i potwierdzone w praktyce rolniczej wskazują, że łączne zbiory suchej masy z poplonów ozimych i kukurydzy lub sorgo uprawianych w plonie wtórym są większe od plonów obu roślin uprawianych w plonie głównym (Rys.).

Uwzględniając powyższe wyniki wieloletnich doświadczeń polowych, warto pamiętać o nich przy planowanym zwiększaniu w Polsce powierzchni uprawy kukurydzy na kiszonkę – szczególnie w gorszych warunkach klimatyczno-glebowych. Bowiem na tej drodze można by zwiększać plony biomasy kukurydzy uprawianej w plonie wtórym o ok. 20% oraz uzyskiwać dodatkowo ok. 400 dt/ha zielonej masy żyta uprawianego w poplonie ozimym. Obserwacje w praktyce rolniczej wskazują, że w miarę wzrostu powierzchni uprawy kukurydzy w Polsce, powiększa się liczba słabych plantacji.

Wpisują się w zazielenianie

Zwiększanie powierzchni uprawy poplonów ozimych do produkcji biomasy – stanowiących przedplon dla roślin w plonie wtórym – ma uzasadnienie nie tylko ekonomiczne, ale przede wszystkim rolnicze. Stwarza bowiem możliwości zagospodarowania nieobsianych pól leżących odłogiem od żniw do wiosny. Poplony ozime dobrze wykorzystują wodę nagromadzoną w glebie późną jesienią i zimą. Jednocześnie rośliny wzbogacają glebę w dużą ilość resztek pożniwnych, które zwiększają jej zawartość w składniki pokarmowe i polepszają bilans związków organicznych. Dlatego w praktyce rolniczej powinno się dążyć do obsiania możliwie największą powierzchnię poplonami ścierniskowymi i ozimymi. Jednocześnie poplony wpływają na wzrost realizacji programu zwiększania powierzchni terenów zielonych na obszarach wiejskich (tzw. zazielenianie) w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.

Na glebach gorszej przydatności rolniczej i małej ilości opadów atmosferycznych (< 550 mm) w Wielkopolsce, łączne plony biomasy żyta poplonowego i kukurydzy lub sorga w plonie wtórym są ok. 30% wyższe od plonów biomasy buraków cukrowych (korzenie + liście). Buraki cukrowe należą do roślin najlepiej wykorzystujących składniki pokarmowe, wodę i energię słoneczną oraz asymilację CO₂ do wytwarzania substancji organicznej. Dlatego przedstawiony powyżej sposób produkcji biomasy na paszę objętościową lub jako substrat do produkcji biogazu rolniczego, zasługuje na większą uwagę zarówno rolników, jak i służb doradztwa rolniczego oraz organizatorów zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju rolnictwa.

Henryk Burczyk
IWNiRZ Poznań