Ataki chowaczy w uprawie rzepaku
W komunikacie z 10 lutego br. IOR – PIB informuje, że temperatura powyżej 10°C i słoneczna pogoda tego dnia w okolicach Kórnika (Wielkopolskie) były przyczyną uaktywniania się niektórych, zimujących owadów. Intensywnie latały chrząszcze z rodziny kusakowatych, plugi (owady pożyteczne) oraz chowacz czterozębny i granatek. Ostatnie dwa gatunki lądowały na żółtych materiałach. Zaobserwowano łącznie kilkadziesiąt osobników chowaczy.
W jaki sposób ocenić liczebność szkodników na plantacji?
Żółte naczynia najwyższy czas wystawić na plantacjach ozimin (rzepaków i pszenic), bo z uwagi na zbliżające się dni z prognozowanymi, stosunkowo wysokimi temperaturami powietrza zimujące szkodniki uaktywnią się w całym kraju. Kto nie wystawił jeszcze żółtych naczyń, powinien to zrobić natychmiast, bo tylko w ten prosty sposób ocenimy liczebność szkodników i kulminacyjny moment nalotów. Ocenimy, czy i kiedy zostanie przekroczony próg szkodliwości.
Przedwczesny nalot chowaczy na uprawy rzepaku
W komunikacie wskazany jest chowacz granatek i czterozębny, a jak wiemy i zawsze wczesną wiosną informujemy, jako pierwszy w rzepaku pojawia się chowacz brukwiaczek. Dla uściślenia, chowacz brukwiaczek i chowacz granatek atakują rzepak wczesną wiosną najwcześniej, w fazach BBCH 20–29, czyli po ruszeniu wiosennej wegetacji, w trakcie formowania pędów bocznych. Granatek wybudza się nawet przed brukwiaczkiem, kiedy temperatura gleby na głębokości 2 cm osiągnie 6°C, a nalatuje rzepak, kiedy temperatura powietrza osiągnie ok. 9°C.
Niewiele po tych pierwszych chowaczach, a często w tym samym czasie, pojawia się chowacz czterozębny. Na skutek ocieplenia klimatu w Polsce naloty pierwszych chowaczy mają miejsce w trzeciej dekadzie lutego lub na początku marca. Naloty obserwowane w Kurniku są wyjątkowo wczesne, nie odzwierciedlają sytuacji w całym kraju, ale są sygnałem do wzmożonego monitoringu. To, że nie obserwowano brukwiaczka o niczym nie świadczy.
Jak rozpoznać chowacza brukwiaczaka?
Chowacz brukwiaczek to szkodnik powszechny i dziś przypomnimy biologię jego rozwoju i cechy rozpoznawcze. Ten chrząszcz osiąga długość od 3,2 do 4 mm (granatek 3 mm). Jest szarawo zabarwiony z powodu szarych łusek włosowych (granatek jest czarny), a głowa wydłużona jest w cienki, do dołu wygięty ryjek. Nie należy sugerować się cienkim wygiętym do dołu ryjkiem, jako cechą rozpoznawczą konkretnie tego chowacza, bo wszystkie chowacze tak mają i są bardzo podobne.
Cechą odróżniającą brukwiaczka od chowacza czterozębnego jest, że ten drugi jest nieco mniejszy i na górnej stronie między pokrywami skrzydeł przy przedpleczu (za tarczą szyjną) ma jasną plamkę. A zatem, jeżeli wśród pierwszych odłowionych wiosną do żółtych naczyń szkodników będą chowacze bez plamki i szarawe, to z pewnością będą to brukwiaczki.
Chrząszcze chowacza brukwiaczka zimują w glebie na polach po roślinach kapustowatych (dawniej krzyżowych). Nalot na plantacje rzepaku następuje wiosną, gdy temperatura gleby osiągnie 5–7°C, a temperatura otoczenia osiągnie 10–12°C.
Jak rozmnażają się chowacze?
Samica składa jaja w pędy, głównie u podstawy stożka wzrostu. Jaja składane są do otworów wygryzionych w młodych częściach łodyg, najczęściej około 1 cm poniżej wierzchołka pędu. Po upływie 11–20 dni wylęgają się larwy, które żerują wewnątrz pędów roślin. Larwy żerują gromadnie do osiągnięcia przez rzepak fazy początku dojrzewania, co objawia się zahamowaniem wzrostu rośliny, a następnie wyginaniem i pękaniem łodyg.
Rozwój larw trwa ok. 40 dni po czym przepoczwarczają się one w glebie na głębokości od 2 do 8 cm. Larwa brukwiaczka osiąga 7 mm długości, nie ma odnóży i jest białożółta, zakrzywiona do wewnątrz. Głowa młodych larw jest początkowo czarna, z czasem zmieniająca barwę na żółtobrązową, ma charakterystyczną szczecinę w górnej części.
Po ok. 14 do 20 dni przepoczwarczania pojawiają się młode chrząszcze (w czerwcu i lipcu), które skryją się na zimę, przezimują i w czasie kolejnej wiosny będą szukać upraw rzepaku.
W jakim okresie najczęściej pojawiają się chowacze?
Naloty chowaczy na rzepak ozimy powinniśmy obserwować najpóźniej od końca lutego i przez cały marzec. Jednak ten rok pokazuje, że trzeba to robić wcześniej, a najlepiej sugerować się temperaturami. Kiedy zbliżają się do ok. 8°C musimy prowadzić monitoring. Gdybyśmy nie prowadzili monitoringu, to potwierdzeniem obecności chowacza brukwiaczka będą miejsca białawo obrzeżonych "ukłuć" na łodydze wielkości około 1 mm. Na łodydze, przede wszystkim w dolnej jej części, w trakcie wzrostu pędu głównego okaleczone miejsca wydłużają się, tworzą cienkie rynny, zgrubienia oraz skrzywienia w kształcie litery "S".
W tych miejscach łodygi pękają, szczególnie po okresach przymrozków wiosennych lub po obfitych opadach deszczu. Otwory wydrążone przez larwy można znaleźć w kątach liści, a w łodydze można rozpoznać ślady żerowania larw. Rośliny uszkodzone przedwcześnie dojrzewają i często osypują nasiona. Uszkodzenia roślin spowodowane przez larwy są bramą wejściową dla chorób grzybowych: suchej zgnilizny kapustnych, zgnilizny twardzikowej i szarej pleśni.
Jak przeciwdziałać chowaczom w uprawie rzepaku?
Zabieg ograniczający należy wykonać, gdy w ciągu kolejnych 3 dni średnia liczba chrząszczy chowacza brukwiaczka w jednym żółtym naczyniu wyniesie około 10 sztuk. W przypadku stosowania metody czerpakowania wartością progową jest stwierdzenie średnio 2–4 chrząszczy na 25 roślin.
Zabieg chemiczny przeciwko chrząszczom przeprowadza się na ogół bardzo wcześnie, zaraz po kulminacyjnym nalocie na plantacje rzepaku, jeszcze przed składaniem jaj przez chrząszcze, na podstawie progu szkodliwości. Naloty chowacza brukwiaczka mogą przeciągać się w czasie i już wkrótce po zabiegu (szczególnie przy ciepłej pogodzie) należy wznowić kontrolę liczebności chrząszczy w celu ustalenia potrzeby drugiego zabiegu.
Marek Kalinowski
