Zgnilizna twardzikowa w rzepaku - ile zabiegów wykonać?
Na wzrost zagrożenia zgnilizną twardzikową wpływa głównie ocieplający się klimat, ale też duży areał uprawy rzepaku. Jeden zabieg zwalczający sprawcę zgnilizny twardzikowej jest standardem. Od kilku sezonów zdarza się, że konieczne są dwa zabiegi fungicydowe. Zależy to jednak od uprawianej odmiany (niektóre wykazują podwyższoną tolerancję), a najbardziej od przebiegu pogody. Sprzyjający był dla niej ostatni sezon. Rzepaki zakwitały wcześniej i zamiast standardowo kwitnąć maksymalnie 3 tygodnie, kwitły 4 tygodnie, a plantacje słabo regulowane nawet 5 tygodni.
Zgnilizna twardzikowa rzepaku - 3 sposoby na ograniczenie
Presja zgnilizny twardzikowej zależy także od zmianowania i bardzo mocno od agrotechniki. Choroba jest dużym problemem, ale można ją ograniczać na trzy sposoby. Bardzo skutecznie ogranicza chorobę głęboka orka. Głęboko przyorane skleroty zgnilizny twardzikowej (są czarne umiejscowione w łodygach porażonego rzepaku) potrzebują nawet 6 miesięcy, aby wytworzyć miseczki owocników, a wtedy rzepak jest już wymłócony. Ale jeżeli agrotechnika jest uproszczona, grzyb nie traci energii na wytwarzanie długiej nóżki i owocniki tworzą się od wiosny. Stąd zdarza się w uproszczonych technologiach zarodnikowanie zgnilizny twardzikowej wcześniej – jeszcze przed kwitnieniem rzepaku.
Zobacz też: Kiedy jeden, a kiedy dwa zabiegi na zgniliznę twardzikową w rzepaku?
Są już możliwości skutecznej, ale drogiej, ochrony biologicznej rzepaku. Najdłużej na naszym rynku do zwalczania zgnilizny twardzikowej służył preparat Contans WG, ale nie jest dostępny. Taki sam skład – zawiera nadpasożyta Coniothyrium minitans. Szczep CON/M/91-08 – ma biologiczny fungicyd Lalstop Constans WG. Środek należy zastosować przed siewem rzepaku ozimego. Po opryskaniu chronionej powierzchni glebę wymieszać na głębokość około 5–10 cm.
Rejestrację na zgniliznę twardzikową ma jeszcze Polygreen Fungicide WP (zawiera oospory grzyba Pythium oligandrum). Pierwszy zabieg tym produktem należy wykonać jesienią w fazie od 2 do 9 liści (BBCH 12–19) i drugi wiosną w fazie wzrostu (wydłużania) pędu głównego (BBCH 30–40). Można też postępować według drugiego schematu, wykonując pierwszy zabieg wiosną w fazie wzrostu (wydłużania) pędu głównego (BBCH 30–40) i drugi w fazie od 9 lub więcej międzywęźli do fazy pełnego kwitnienia (BBCH 40–65).
Zarejestrowany jest w rzepaku biologiczny fungicyd i jednocześnie bakteriocyd Serenade ASO (zawiera bakterie Bacillus amyloliquefaciens szczep QST 713). W rzepaku środek należy stosować zapobiegawczo, od początku fazy kwitnienia (otwarte pierwsze kwiaty) do końca fazy kwitnienia (BBCH 60–69). Taki sam szczep bakterii i rejestrację w rzepaku ozimym ma preparat Rhapsody.
Biologiczny fungicyd Xilon (zawiera gatunek grzyba Trichoderma asperellum szczep T34) należy stosować zapobiegawczo w trakcie siewu (BBCH 00), na dno otwartej bruzdy, za pomocą aplikatora do granul na siewniku lub agregacie uprawowo-siewnym albo poprzez opryskiwanie gleby bezpośrednio przed siewem i następnie mechaniczne wprowadzenie do gleby.
Jest jeszcze fungicyd Serifel (Bacillus amyloliquefaciens szczep MBI600 – 11 %), ale zarejestrowany na zgniliznę twardzikową w rzepaku jarym, do stosowania od fazy rozwiniętych 9 liści do pełni fazy kwitnienia, gdy 50% kwiatów jest otwartych.
Kontrola i obserwacja zgnilizny twardzikowej rzepaku
Zgniliznę twardzikową warto kontrolować i obserwować, bo sprawca jest bardzo szybki i ma duży potencjał rozmrożenia. Jak informował na jednym ze spotkań polowych prof. dr hab. Marek Korbas z IOR – PIB w Poznaniu – apotecja grzyba przed i w czasie kwitnienia rzepaku (malutkie owocniki grzyba) w temperaturze równej i powyżej 12°C dojrzewają w 3 dni, przy czym w każdym apotecjum jest od 2 milionów do 30 milionów zarodników workowych.
Należy zatem bacznie przyglądać się zagrożeniu chorobą zanim nadejdzie czas infekcji i czas zwalczania sprawcy. Czego i gdzie szukać? W łanie rzepaku, na glebie trzeba szukać grzybów, a konkretnie miseczkowatych owocników (apotecjów) zgnilizny twardzikowej. Te wyglądają jak minigrzybki z kapelusikiem i nóżką. Są one koloru żółtego lub pomarańczowego, wielkości co najwyżej małego paznokcia i z nich uwolnią się potem zarodniki workowe (askospory) rozprzestrzeniane przez wiatr. Owocniki grzyba wyrastają ze sklerocjów, które w czasie żniw można znaleźć w łodygach rzepaku. Pamiętajmy, że skleroty po żniwach pozostają w glebie i zachowują żywotność do ok. 7–8, a nawet do 10 lat.
W jakiej temperaturze rozwija się zgnilizna twardzikowa?
Zgnilizna twardzikowa występuje przede wszystkim na łodygach. Rozwojowi grzyba na roślinach sprzyja szczególnie wysoka wilgotność gleby i powietrza oraz umiarkowane temperatury od 5 do 25°C (najbardziej optymalna dla rozwoju grzyba jest temperatura 16–22 st. C) w okresie kwitnienia rzepaku. Pierwszy etap infekcji ma często charakter utajony, a charakterystyczne objawy widoczne są dopiero, kiedy grzybnia przerośnie wnętrze łodyg. Objawy widoczne są najczęściej od końca kwitnienia i są to plamy początkowo jasnoszare potem ciemniejące, stopniowo powiększające się, niekiedy koncentryczne, czasem pokryte białą grzybnią.
Objawy porażenia zgnilizną twardzikową
Zarodniki opadając w kątach liści, przerastają pozostające na liściach płatki kwiatowe, porażają liście i łodygi. Atakowi w tym właśnie miejscu sprzyja to, że właśnie tam gromadzą się opadające płatki, tam jest najbardziej wilgotno i dla grzyba to miejsce jest idealne. Sprawca choroby korzysta z wilgoci, ale też pożywką są dla niego płatki kwiatów rzepaku. Grzybnia przerasta wnętrze łodyg, niszcząc tkanki przewodzące roślin. Porażone łodygi zamierają i łamią się, a całe rośliny przedwcześnie zasychają. W obrębie grzybni, wewnątrz łodyg lub rzadziej na ich powierzchni, widać najpierw szare potem czarne przetrwalniki grzyba – skleroty.
Objawów zgnilizny twardzikowej trzeba szukać na:
- łodygach,
- w łodygach,
- na łuszczynach,
- na liściach, zwłaszcza kątowych.
W praktyce objawy zgnilizny twardzikowej na liściach mogą być mylone z objawami szarej pleśni. W niektórych fazach wzrostu rzepaku trudności w rozpoznaniu objawów zgnilizny twardzikowej może nastręczać także podobieństwo objawów werticiliozy. Jeżeli w okresie okołokwitnieniowym liście rzepaku są w połowie zielone, a w połowie żółte i takie objawy występują na wielu liściach, to jest to werticilioza. Grzyb werticiliozy atakuje z gleby i umiejscawia się w wiązkach przewodzących powodując zamieranie roślin. Liście zaatakowane przez zgniliznę twardzikową po prostu zamierają do góry od miejsca, w którym grzyb się umiejscowił. W przypadku zgnilizny występuje też obfity nalot grzybni, a przy werticiliozie na liściach tego nie ma.
Fungicydy do zwalczania zgnilizny twardzikowej
Na początku przedstawiłem znaczenie orki i środków biologicznych w ograniczaniu zgnilizny twardzikowej. Najczęściej jednak z przyczyn ekonomicznych, jak najbardziej racjonalnych, plantatorzy sięgają po fungicydy do zwalczania zgnilizny twardzikowej w okresie okołokwitnieniowym rzepaku, a konkretnie od momentu pąkowania do początku opadania płatków kwiatowych. Okres kwitnienia jest uniwersalny i najlepszy, jeżeli jednym zabiegiem chcemy ograniczyć zgniliznę twardzikową, czerń krzyżowych i szarą pleśń.
Jednak w technologiach uproszczonej uprawy rzepaku zawsze można się spodziewać, że zgnilizna twardzikowa zaatakuje wcześniej. Można spotkać zalecenia, aby w takiej sytuacji wcześniej wykonać zabieg ochronny. Jednak nie zawsze ma to sens z uwagi na biologię rozwoju choroby, a szkodliwość wczesnego zarodnikowania jest dyskusyjna. Zaobserwowane wcześniejsze niż zwykle pojawienie się na glebie w łanie rzepaku apotecjów grzyba o niczym nie przesądza. Muszą zaistnieć warunki do infekcji. Apotecja pojawią się wcześniej i wcześniej rozsieją się zarodniki. Jednak nie znajdą jeszcze miejsca na rzepaku, aby skutecznie go zainfekować. Owszem, wtedy bramą infekcji będą uszkodzenia po chowaczach, ale zarodniki zgnilizny twardzikowej mają najlepsze warunki do infekcji dopiero w momencie kwitnienia rzepaku. Opadające płatki kwiatowe zasiedlające się w kątach liści są kluczowe dla rozwoju grzyba. Wtedy bez ochrony wyrządzi straty.
Oczywiście trzeba do ograniczania zgnilizny twardzikowej podchodzić elastycznie. Zasadniczy zabieg ochronny powinno wykonać się na żółte pąki i tylko przy długim kwitnieniu w sprzyjających warunkach dla rozwoju sprawcy można rozważyć drugi zabieg na koniec kwitnienia. Gdyby z prognoz wynikała od razu potrzeba wykonania dwóch zabiegów, godnym rozważenia byłby podział dawki fungicydu z tym, że pierwszy zabieg powinien być mocniejszy.
Marek Kalinowski
