W Krajowym rejestrze wpisanych jest obecnie 39 odmian, a 12 kolejnych zgłoszono o wpis i przyjęto do urzędowych badań. Dlaczego zatem na LOZ praktycznie aż połowa odmian pochodzi z katalogu CCA? Chodzi oczywiście o postęp hodowlany oraz czas badań urzędowych poprzedzających wpis do KR. Wiele odmian zarejestrowanych już w UE zanim przeszłaby etap polskich badań rejestrowych, i ustępowałaby już potencjałem plonotwórczym kolejnym nowym odmianom. Niemniej przebadanie potencjału odmian roślin w polskich warunkach, co także robi COBORU w tzw. badaniach porównawczych, jest kluczowe.
Duże różnice w polonach bobowatych do uzyskania w różnych rejonach
Duża liczba odmian z różnych grup wczesności, badania realizowane przez COBORU w ramach Inicjatywy białkowej oraz Listy Odmian Zalecanych soi tworzone przez wszystkie województwa pokazują, że gatunek ten można z powodzeniem uprawiać w całym kraju. Na jakie realne plony nasion można liczyć? Zwykle te uzyskiwane w praktyce są niższe od wyników plonowania w sieci Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian COBORU. Widoczny jest w tych wynikach olbrzymi wpływ warunków klimatycznych w regionach. Tutaj złudzeń nie ma – na północy Polski w grę wchodzi uprawa tylko najwcześniejszych odmian, o niższym potencjale plonowania.
Plony uzyskiwane w latach 2018–2020 w SDOO w województwach północnych wyniosły średnio 29,1 q/ha, w województwach centralnych pasa środkowego kraju 29,3 q/ha, a w województwach południowych aż 36,7 q/ha.
Są zatem duże różnice w plonach możliwych do uzyskania w rejonach, ale też postęp plonowania jest duży. Wynika z postępu hodowlanego, ale też w dopracowywanej i doskonalonej technologii uprawy soi. Dużą rolę odgrywa tutaj wspomniana Inicjatywa białkowa COBORU, w ramach której w tym roku doświadczeń z uprawą bobowatych będzie jeszcze więcej. W sezonie wegetacyjnym 2022 założonych będzie 198 doświadczeń odmianowych i odmianowo-agrotechnicznych z gatunkami roślin bobowatych grubonasiennych (bobik, groch siewny, łubin wąskolistny, łubin żółty) i soją. W przypadku soi, kolejny rok będzie realizowana seria sześciu doświadczeń z dwiema gęstościami siewu.
- W Krajowym rejestrze jest obecnie 39 odmian soi, a na LOZ rekomendowanych do uprawy jest 25. Wczesność ma zasadnicze znaczenie w tworzeniu rekomen dacji dla województw. Odmiany bardzo wczesne potrzebują ok. 130 dni od siewu do uzyskania dojrzałości. Odmiany późne potrzebują na to ok. 150 dni
Soję można uprawiać praktycznie na wszystkich glebach
W doświadczeniach z soją bada się i porównuje w szczególności wpływ na plonowanie różnych gęstości siewu, różne rozstawy międzyrzędzi, różne dawki azotu oraz kombinacje herbicydowe, a także wpływ fungicydów. Prowadzone są badania mikronawozowe i z użyciem nitraginy różnych producentów. Badane są także optymalne i opóźnione terminy siewu soi. Kluczowym i najważniejszym elementem agrotechniki soi jest zaprawienie nasion nitraginą. Po to uprawia się przecież bobowate, aby otrzymać plon nasion i uzyskać darmowy, związany z powietrza azot.
Hektarowa plantacja soi obsiana nasionami zaszczepionymi nitraginą wiąże w symbiozie z bakteriami Rhizobium japonicum od 80 do 150 kg azotu.
Soję można uprawiać praktycznie na wszystkich glebach pamiętając jednak, że roślina lubi lżejsze gleby, lecz wtedy wymaga zwiększonego nawożenia. Soja lubi też uregulowany odczyn pH gleby (nie lubi gleb kwaśnych). W przypadku mocnych stanowisk i sezonu obfitującego w opady istnieje niebezpieczeństwo wydłużenia okresu wegetacyjnego, a wtedy soja później osiągnie dojrzałość.
Nieodpowiednimi przedplonami dla soi są inne strączkowe, słonecznik, trawy i rośliny motylkowe drobnonasienne. Bolączką soi są nisko osadzone strąki. W badaniach stwierdzono jednak pewną istotną zależność – im późniejszy siew, tym strąki są osadzone niżej i dlatego siać trzeba tę roślinę jak najwcześniej, mimo że bardzo lubi ona ciepło.
Odmiany soi – od bardzo wczesnych po późne
Rekomendacje odmian tworzone w województwach są ważne dla praktyki rolniczej, bo uwzględniają potencjał plonowania w konkretnych warunkach glebowo-klimatycznych. Poniżej przedstawiamy charakterystykę (wg źródeł COBORU) odmian soi, po jednej najczęściej rekomendowanej w grupie odmian bardzo wczesnych i wczesnych (Adessa), grupie średnio wczesnych i średnio późnych (Abelina), grupie późnych (Acardia) oraz grupie bardzo późnych (Kofu).
Adessa – odmiana wczesna. Plon nasion i białka średni, jednak większy niż innych odmian o podobnej wczesności. Termin kwitnienia roślin wczesny, okres kwitnienia średni. Termin osiągnięcia dojrzałości technicznej i żniwnej wczesny do bardzo wczesnego. Rośliny dość niskie. Osadzenie najniższych strąków bardzo niskie. Odporność na wyleganie przed zbiorem duża. Równomierność dojrzewania bardzo duża. Odporność na pękanie strąków średnia. Masa 1000 nasion średnia.
Abelina – odmiana średnio wczesna. Plon nasion i białka duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia roślin średni, okres kwitnienia długi. Początek dojrzewania i dojrzałość techniczna średnio wczesna. Rośliny wysokie, najniższe strąki osadzone dość wysoko. Wyleganie w fazie początku kwitnienia nie występuje, w końcu kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem dość małe. Dojrzewanie równomierne. Skłonność do pękania strąków dość mała. Masa 1000 nasion średnia.
Acardia – odmiana późna. Plon nasion i białka duży. Termin kwitnienia roślin i okres kwitnienia średni. Termin osiągnięcia dojrzałości technicznej i żniwnej późny. Rośliny średniej wysokości. Osadzenie najniższych strąków średnie. Odporność na wyleganie w fazie końca kwitnienia oraz przed zbiorem duża. Równomierność dojrzewania średnia. Odporność na pękanie strąków dość duża. Masa 1000 nasion średnia do dużej. Zawartość białka ogólnego, tłuszczu surowego oraz włókna surowego w nasionach średnia.
Kofu – odmiana bardzo późna. Plon nasion i białka duży. Termin kwitnienia roślin dość późny, okres kwitnienia średni. Termin osiągnięcia dojrzałości technicznej i żniwnej późny. Rośliny średniej wysokości. Osadzenie najniżej położonych strąków średnie do dość niskiego. Odporność na wyleganie w fazie końca kwitnienia oraz przed zbiorem duża. Równomierność dojrzewania średnia. Odporność na pękanie strąków dość duża. Masa 1000 nasion średnia do dużej. Zawartość białka ogólnego oraz tłuszczu surowego w nasionach średnia, włókna surowego dość mała.
- Jedną z istotnych wad soi są dość nisko osadzone najniższe strąki. Teoretycznie wcześniejszy siew działa na korzyść tej cechy, ale najwięcej zależy od genetyki odmian. Z obserwacji COBORU wynika, że najniżej osadzone najniższe strąki na wysokości 8,6 cm mają dwie bardzo wczesne odmiany – Adessa i Ambella. Najwyżej osadzone najniższe strąki na wysokości 13,2 cm ma odmiana późna NS Mercury
Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 17/2022 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
