Uprawiaj międzyplony - to one zmniejszają ubytki próchnicy glebowej

O międzyplonach w aspekcie agrotechniki, zarówno w czystym siewie, jak i w mieszankach, pisano we wcześniejszych artykułach. Warto dodać, że międzyplony poza produkcją wartościowej paszy, dostarczają glebie cennej materii organicznej!

Przeciętna zawartość próchnicy w naszych glebach jest wciąż niewielka, bo oscyluje w granicach 2%. W związku z tym, aby utrzymać zrównoważony bilans glebowej materii organicznej, nie mniejszy niż mineralizacja spowodowana uprawą roślin, należy w gospodarstwie zwiększać jej dopływ do gleby w formie międzyplonów, resztek pożniwnych i korzeniowych.

Użytkowanie rolnicze gleb, szczególnie głęboka orka, sprzyja szybkiej mineralizacji i stratom glebowej materii organicznej, która odgrywa szczególną rolę w kształtowaniu i utrzymaniu struktury i właściwości gleby, dlatego też istotne jest regularne uzupełnianie jej ubytków w warstwie ornej. Utrzymanie żyzności gleby polega na systematycznym zwiększeniu i odbudowywaniu w niej zawartości materii organicznej. Jednym z bardziej skutecznych sposobów zmniejszającym straty próchnicy z gleby jest wprowadzane do uprawy w międzyplonów, które pełnią wiele funkcji w środowisku glebowym. Głównym ich zadaniem jest przerwanie częstego następstwa roślin w zmianowaniu, np. zbóż oraz poprawa żyzności gleby poprzez zwiększenie w niej zawartości próchnicy i tworzenie oraz utrzymywanie struktury gruzełkowatej gleby.

Współczynniki reprodukcji glebowej materii organicznej dla roślin wzbogacających glebę w materię organiczną (kg/ha/rok) (Źródło:VDLUFA, 2014).

Gatunek rośliny lub grupa roślin	Reprodukcja glebowej materii organicznej
	Niski * i wysoki poziom plonów**
Międzyplony – ozime	140
Ścierniskowe	100
Wsiewki	250

*plon poniżej 50 t/ha, **plon powyżej 50 t/ha zielonej masy na rok użytkowania

Międzyplony, oprócz poprawy zawartości próchnicy w glebie, przyczyniają się do ograniczenia strat wody, ocieniają glebę, zmniejszają rozwój chwastów, chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną, wpływają korzystnie na rozwój mikroorganizmów i zwiększają aktywność biologiczną gleby. Ponadto, międzyplony pozostawiają w glebie również inne składniki pokarmowe, głównie: fosfor, potas, wapń. Dodatkowym bonusem uprawy tych roślin jest to, że ich oddziaływanie utrzymuje się również w latach następnych. Wszystko to dzięki wydzielinom korzeni, które umożliwiają przyswajanie nawet trudno dostępnych związków fosforu i wapnia z głębszych warstw gleby. Potem mogą z tych składników skorzystać rośliny o płytkim systemie korzeniowym (np. zboża).

Dobrym więc rozwiązaniem jest uprawa międzyplonów z roślin jarych i pozostawienie ich na polu przez zimę na mulcz. Wiosną mulcz pełni funkcję ochronną, bo ogranicza powierzchniowe parowanie wody, zabezpieczając tym samym odpowiednią jej ilość dla wschodzących siewek.

Najważniejsze jednak znaczenie międzyplonów dla gleby, to zwiększenie ilości materii organicznej w glebie. Badania naukowe potwierdzają, że dobrze plonujący międzyplon uprawiany na zielony nawóz ma wartość nawozową równą około połowy dawki obornika. Wprowadzenie międzyplonów do zmianowania nie tylko wzbogaca glebę w próchnicę, ale składniki pokarmowe, wpływając dodatkowo korzystnie na życie mikrobiologiczne gleb. Szczególnie sprzyja rozwojowi dżdżownic. Ale uwaga – w przypadku uprawy międzyplonów ozimych, może wiosną dochodzić do przesuszenia gleb lżejszych dla rośliny następczej.

W międzyplonie ozimym najczęściej wysiewa się żyto ozime, mieszankę żyta z wyką ozimą, rzepak ozimy, rzepik ozimy lub inne mieszanki roślin ozimych dostosowanych do konkretnych warunków glebowo –klimatycznych danego regionu. Międzyplon ścierniskowy jest najbardziej typowym rodzajem międzyplonu, a do uprawy na glebach najlżejszych najlepiej nadają się: łubin żółty, seradela, facelia. Na glebach średnich zaleca się uprawiać: słonecznik, łubin wąskolistny, rzepak, grykę, rzodkiew oleistą, rzepę ścierniskową. Natomiast na glebach ciężkich: bobik, wykę jarą. Wszystkie z uprawianych gatunków w poplonach ścierniskowych mogą być wypasane lub koszone na zielonkę, ze względów środowiskowych najlepiej pozostawić biomasę w formie mulczu.

Ilość materii organicznej wprowadzonej do gleby, a tym samym i składników pokarmowych, zależy od gatunku rośliny, jej fazy rozwojowej, gęstości siewu i sposobu użytkowania. Głęboko sięgający system korzeniowy roślin strączkowych działa zarówno fitomelioracyjnie na glebę, jak i na jej stan fitosanitarny, co skutkuje mniejszym porażeniem przez choroby roślin następczych, szczególnie zbóż. Znaczenie roślin strączkowych rośnie szczególnie w gospodarstwach bezinwentarzowych, z dużym udziałem zbóż. Są wówczas jedynym czynnikiem poprawiającym fizyczne właściwości i żyzność gleby, i zapobiegającym jej degradacji. W tabeli zamieszczono współczynniki reprodukcji glebowej materii organicznej dla roślin w największym stopniu wzbogacających glebę w materię organiczną.


Fot. Marek Kalinowski

Według Eicha i Kundlera, obowiązujące w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej współczynniki reprodukcji dla motylkowatych i ich mieszanek wynoszą odpowiednio dla gleb bardzo lekkich +1,89, lekkich+1,96, a dla średnich +2,10. Natomiast wskaźniki reprodukcji (+) i degradacji (-) substancji organicznej – według Heylanda dla międzyplonów na zielony nawóz, o masie 10 t wynoszą +12. Współczynniki te wskazują na ogromną rolę międzyplonów i roślin bobowatych w zwiększaniu zawartości materii organicznej w glebie. Spośród uprawianych roślin w plonie głównym najkorzystniej na współczynnik reprodukcji próchnicy oddziałują wieloletnie bobowate (d. motylkowe), trawy oraz ich mieszanki. Korzystnymi właściwościami charakteryzują się również rośliny jednoroczne należące do rodziny bobowatych (strączkowe). Aby nastąpił proces humifikacji, a więc przemiany świeżo wprowadzonej masy organicznej międzyplonów w próchnicę trwałą, tzw. humus musi być ona odpowiednio zagospodarowana w glebie. Dlatego zaleca się płytkie wprowadzanie masy organicznej do gleby, szczególnie na glebach ciężkich, gdyż głębokie jej przykrycie, na głębokość 30 cm może powodować butwienie i gnicie.

Trzeba pamiętać, że obecnie w związku z możliwością uprawy międzyplonów w programie rolnośrodowiskowo-klimatycznym, w ramach działań PROW 2014–2020, pakiet 2 „Ochrona gleb i wód”, zasiany międzyplon musi spełnić nowe określone wymogi. Dotyczy to oczywiście rolników, którzy zdecydowali się uczestniczyć w tym programie. Obowiązują wtedy określone ograniczenia i wytyczne, m.in. siew roślin międzyplonowych w terminie do 15 września, stosowanie roślin na międzyplon jako mieszanki złożonej z minimum 3 gatunków roślin, a gatunek rośliny dominującej w mieszance nie może przekroczyć 70% jej składu, obowiązuje zakaz stosowania mieszanki międzyplonowej składającej się tylko z samych gatunków zbóż i obowiązuje także zakaz nawożenia międzyplonu oraz zakaz stosowania środków ochrony roślin. Natomiast uprawa międzyplonów przez rolników będących poza programem, nie podlega wymogom i zakazom zawartym w programie, a jedynie wystarczy, aby przy ich uprawie były spełnione określone zasady agrotechniczne.