– Skuteczne wsparcie dla młodych rolników jest sprawą najwyższej wagi, jeśli chcemy zapewnić trwałość rolnictwa w perspektywie wielu pokoleń – powiedział Janusz Wojciechowski, członek Europejskiego Trybunału Obrachunkowego odpowiedzialny za to sprawozdanie.
Sytuacja jest na tyle poważna, że od 2007 do 2013 roku w UE ubyło aż 1 milion młodych rolników, a wszystkich gospodarstw ubyło aż 4 miliony. Szacunki Komisji Europejskiej na najbliższe lata są jeszcze bardziej alarmujące. Z tego powodu unijne instytucje za jeden z priorytetów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) uznały pomoc dla młodych rolników, czyli osób, które samodzielnie prowadzą gospodarstwo rolne i nie przekroczyły 40 lat. Różne zachęty mają za zadanie sprawić, że w gospodarstwach będzie dochodzić do wymiany pokoleń.
Europejski Trybunał Obrachunkowy sprawdził, jak mechanizmy wsparcia młodych gospodarzy działają w 4 państwach: Francji, Hiszpanii, Polsce i we Włoszech. Akurat te cztery państwa wydają aż 56% całej kwoty przeznaczonej w UE na pomoc dla młodych rolników.
– Skuteczne wsparcie dla młodych rolników jest sprawą najwyższej wagi – uważa Janusz Wojciechowski, członek Europejskiego Trybunału Obrachunkowego
Państwa unijne mogą dodatkowo wspierać młodych gospodarzy z tzw. I oraz II filara WPR. W ramach I filara młody rolnik otrzymuje dodatkową premię do dopłat bezpośrednich. W Polsce jest to dodatkowe 25% średniej krajowej płatności do każdego hektara, przy czym maksymalny limit wynosi do 50 ha. Francja limit określiła na 34 ha, a Włochy i Hiszpania na 90 ha. ETO zwraca uwagę, że w niektórych państwach (Włochy i Hiszpania) można otrzymać takie dodatkowe wsparcie bez konieczności posiadania odpowiednich kwalifikacji czy doświadczenia, a w Polsce jest to wymagane.
Takie dotacje miały zmotywować starsze pokolenie rolników do przekazywania gospodarki młodszym i jednocześnie zapewnić zrównoważony dochód, zwłaszcza tym uboższym gospodarstwom. Jednak w praktyce wygląda to inaczej. Z tej formy pomocy korzystają także młodzi rolnicy, którzy prowadzą gospodarstwo uzyskujące wysoki dochód. Za przykład ETO podało jednego z polskich gospodarzy, który prowadzi gospodarstwo o areale ponad 500 ha. W ciągu 3 lat osiągał on zysk netto na poziomie 150 tys. euro. a dodatkowa dopłata w wysokości 3 tys. euro nie wpłynęła znacząco na jego sytuację. Według Trybunału, takie dopłaty powinny być kierowane głównie do gospodarstw o niskiej rentowności.
Płatności z I filara – zdaniem ETO – nie ułatwia w znaczący sposób rolnikom dostępu do gruntu, ponieważ są one wypłacane wyłącznie młodym rolnikom, którzy już̇ posiadają̨ grunty. Młodzi rolnicy z UE często skarżą się także na słaby dostęp do kapitału, ale i tej potrzeby całkowicie dodatkowe dopłaty dla młodych rolników nie rozwiązują. Wreszcie w wielu państwach UE wsparcie z I filaru jest przyznawane każdemu młodemu rolnikowi bez wymogu posiadania minimalnego wykształcenia rolniczego. Na przykład, w Hiszpanii jedynie 3% gospodarzy ma wykształcenie rolnicze.
Płatności z I filara – zdaniem ETO – nie ułatwia w znaczący sposób rolnikom dostępu do gruntu, ponieważ są one wypłacane wyłącznie młodym rolnikom, którzy już̇ posiadają̨ grunty. Młodzi rolnicy z UE często skarżą się także na słaby dostęp do kapitału, ale i tej potrzeby całkowicie dodatkowe dopłaty dla młodych rolników nie rozwiązują. Wreszcie w wielu państwach UE wsparcie z I filaru jest przyznawane każdemu młodemu rolnikowi bez wymogu posiadania minimalnego wykształcenia rolniczego. Na przykład, w Hiszpanii jedynie 3% gospodarzy ma wykształcenie rolnicze.
Te podstawowe postulaty są lepiej spełniane w ramach płatności z II filara, czyli w Polsce w ramach dotacji dla młodego rolnika z PROW. Gospodarz pieniądze z tego wsparcia może przeznaczyć na zakup gruntów, jest dość duży zastrzyk kapitału, a otrzymanie pomocy jest uzależnione od posiadania lub deklaracji uzupełnienia wykształcenia rolniczego.
Jednak i do II filara kontrolerzy z ETO mieli zastrzeżenia. Według nich, otrzymana dotacja na rozpoczęcie prowadzenia gospodarstwa przez młodego rolnika powinna prowadzić do znacznej poprawy rentowności obejmowanej gospodarki. Zdaniem ETO, wymóg poprawy wielkości ekonomicznej gospodarstwa o 10% – tak jak jest w Polsce – jest zbyt niski i nie motywuje rolników do szukania nowych rozwiązań i ulepszania swojego gospodarstwa.
Kolejny zarzut Europejskiego Trybunału Obrachunkowego dotyczył faktu, że w niektórych państwach członkowskich budżet na pomoc dla młodych rolników był wykorzystany w całości już na początku okresu programowania. Z tego powodu, rolnicy, którzy rozpoczynali działalność później, nie mogli otrzymać już takich środków.
– Aby pomoc była skuteczniejsza, UE i państwa członkowskie muszą najpierw bardziej precyzyjnie określić, do kogo jest adresowana i jakie rezultaty ma przynieść, a następnie skoncentrować się na mierzeniu osiągniętych postępów – podpowiadał Janusz Wojciechowski.
W swoich wnioskach Trybunał zaleca zarówno Komisji Europejskiej, jak i państwom członkowskim znacznie poprawić ocenę potrzeb młodych rolników i w taki sposób określi poszczególne cele, żeby w znacznym stopniu wspierać wymianę pokoleniową w rolnictwie. ETO sugeruje także, aby kraje unijne ulepszyły systemy wyboru projektów i w większym stopniu opierały się na opracowanych przez rolnikach biznesplanach. Państwa członkowskie powinny także lepiej mierzyć i oceniać skutki, jakie wywiera pomoc dla młodych rolników na rentowność gospodarstw przez nich prowadzonych.
Paweł Mikos
