tradycja

Nieśmiertelność, raj i zapora przed duchami. Jakie są symbole kwiatów na starych cmentarzach?

W całej Polsce na obrzeżach wsi i miast, polach czy zagajnikach znajduje się wiele cmentarzy, o których już mało kto pamięta. Tylko w Wielkopolsce jest ich ponad 2 tys. Mimo to, wciąż kwitną na nich kwiaty. Nie są one przypadkowe – co oznaczają?

Rośliny jako identyfikatory miejsc pochówku

W samej Wielkopolsce jest 2150 nieczynnych nekropolii i to właśnie w tym województwie są one najlepiej zinwentaryzowane. Cmentarze te to często zarośnięte miejsca, gdzie z trudem można znaleźć całe nagrobki, a raczej jedynie ich fragmenty czy nadszarpnięte zębem czasu krzyże.
W pracach nad dokumentacją i rewitalizacją tych miejsc bardzo często pomaga roślinność, jaka znajduje się w ich otoczeniu. Gatunki roślin pozwalające z duża dozą pewności zidentyfikować miejsca grzebalne to tzw. fitoindykatory.
Badania botaniczne na zaniedbanych obszarach pochówku prowadzi Katedra Botaniki na Wydziale Rolnictwa, Ogrodnictwa i Bioinżynierii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Zgromadzony przez uczonych materiał z cmentarzy Wielkopolski to świetnie i bogato udokumentowane źródła.

Każdy gatunek kwiatów na cmentarzu ma swój znaczenie

Roślinność funeralna spotykana na cmentarzach nie jest przypadkowa. Każdy gatunek kwiatów ma swoją symbolikę, jest oznaką czci i szacunku dla zmarłych.
Do roślin najczęściej spotykanych o dużym znaczeniu należały barwinek pospolity (Vinca minor) i bluszcz pospolity (Hedera helix), które są metaforą nieśmiertelności, raju oraz przyjaźni i wierności.

Wśród roślinności funeralnej znajdziemy także:

lilaka pospolitego (Syringa vulgaris), który miał chronić przed przenikaniem złych duchów;
robinię akacjową (Robinia pseudoacacia) czy karaganę syberyjska (Caragana arborescens). Jako kolczaste drzewa i krzewy miały być zaporą przed duchami;
jeżyny (Rubus sp.), śliwa tarniną (Prunus spinosa) czy głóg (Crateagus sp.), wykorzystywane były do otaczania grobów samobójców.

Niezapominajka leśna Myosotis sylvatica Ehrh. Ex Hoffm.

Jeżyna i róże najczęściej spotykaną rośliną na cmentarzach

W Polsce występuje 90 gatunków jeżyn, a na starych wielkopolskich cmentarzach znajdziemy aż 36 gatunków tego rodzaju.
Równie liczne są gatunki róż (35), których znaczenie jest wielorakie. Przede wszystkim róża jest symbolem Marii i krwi Chrystusa, oznacza przemijanie, miłość i śmierć. Co więcej, jako krzew ciernisty miała odstraszać zmarłych od świata żywych.

Barwinek pospolity Vinca minor L. - oznacza raj, wieczność, nieśmiertelność

Coraz więcej starych nekropolii jest odnawianych

W ogrodzie Katedry Botaniki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu dzięki staraniom dr Anety Czarnej i dr hab. Wojciecha Antkowiaka z Katedry Botaniki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu we współpracy z Profesorem Jerzym Zielińskim z Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku można obejrzeć kolekcję najważniejszych gatunków róż cmentarnych.

Coraz częściej można spotkać się z inicjatywami, dzięki którym zaniedbane i zniszczone cmentarze są odnawiane. Taką organizacją w Wielkopolsce jest Stowarzyszenie Rewitalizacji Zabytkowych Cmentarzy „Koimeterion”, które przed rozpoczęciem prac korzysta z wiedzy konserwatorskiej i botanicznej.

Na początku listopada nasze myśli kierują się ku cmentarzom, na których pochowane są bliskie nam osoby. Zapalmy więc symboliczny znicz również na starym, opuszczonym cmentarzu – a rozświetli to miejsce na zawsze ! Niech to uniwersalne przesłanie, będzie motorem działań ratujących stare cmentarze od zapomnienia.