Zając wielkanocny – jak stał się symbolem świąt?
Najbardziej znany świecki symbol chrześcijańskiego święta, czyli zając wielkanocny, „mieszkał” najpierw na terenie dzisiejszych Niemiec, a potem został sprowadzony do Ameryki przez niemieckich imigrantów.
Uważa się, że zdobienie jajek sięga co najmniej XIII wieku, podczas gdy obrzęd parady wielkanocnej ma jeszcze starsze korzenie. Inne tradycje, takie jak słodycze wielkanocne, to dużo bardziej współczesne elementy.
Królik czy zając? Wielkanocne tajemnice uszatego posłańca
Skąd wziął się zając wielkanocny? Ewangelie nie wspominają o długouchym stworzeniu, które dostarczałoby zdobione jajka grzecznym dzieciom w Niedzielę Wielkanocną. Dokładne pochodzenie tej tradycji jest niejasne, ale króliki znane są jako wyjątkowo płodne stworzenia. W starożytności zające, których wizerunki później stosowano zamiennie z królikami, były symbolem płodności i nowego życia.
Zając wielkanocny był symbolem wykorzystywanym przez niemieckich luteranów i w pismach pojawia się już w 1500 roku. Miał to być zając, który znosił kolorowe jajka. Zwano go Osterhase lub Oschter Haws. Po 1700 roku przybył do Ameryki po raz pierwszy wraz z niemieckimi imigrantami, którzy osiedlili się w Pensylwanii i przywieźli ze sobą tę tradycję.
Dzieci imigrantów budowały gniazda, w których zwierzę mogło składać kolorowe jaja. Z czasem zwyczaj ten rozprzestrzenił się w całych Stanach Zjednoczonych, a prezenty od legendarnego zająca w poranek wielkanocny rozszerzyły się o czekoladę i inne rodzaje słodyczy oraz prezenty. Gniazda natomiast zastąpiono udekorowanymi koszami.
Pisanki – pogański symbol życia czy chrześcijańska tradycja?
Pisanki są najprawdopodobniej związane z tradycjami pogańskimi, czyli przedchrześcijańskimi. Jajko, również starożytny symbol nowego życia, było kojarzone z pogańskimi świętami celebrującymi nadejście wiosny. Z chrześcijańskiej perspektywy pisanki mają symbolizować wyjście Jezusa z grobu i zmartwychwstanie.
Dekorowanie jajek na Wielkanoc to tradycja, która sięga co najmniej XIII wieku według niektórych źródeł. Jednym z wyjaśnień tego zwyczaju jest to, że jajka były dawniej zakazanym pokarmem w okresie Wielkiego Postu, więc ludzie malowali je i ozdabiali, aby zaznaczyć koniec okresu pokuty i postu. Podejrzewa się, że jaja były ważnym symbolem w kultach przedchrześcijańskich i przeniknęły z nich do tradycji chrześcijańskiej, podobnie jak to się działo z nazwami. Na przykład dzisiejsza angielska nazwa Wielkanocy – Easter – wywodzi się od imienia pogańskiej bogini wiosny Eostre.
Czerwone jajka i Maria Magdalena – wielkanocne obrzędy w prawosławiu
W prawosławiu jajka wielkanocne są farbowane na czerwono, aby symbolizować krew Chrystusa. Według greckiej tradycji prawosławnej niektórzy uważają, że praktyka ta nawiązuje do historii o Marii Magdalenie, która przyniosła jajka, aby podzielić się nimi z innymi podczas czuwania przy grobie Jezusa, ale jajka zrobiły się czerwone, gdy dowiedzieli się, że Jezus zmartwychwstał.
W tradycji greckiego Kościoła prawosławnego w Wielki Czwartek jajka są farbowane na czerwono, na pamiątkę ostatniej wieczerzy – ostatniego posiłku, jaki Jezus spożył z apostołami w Jerozolimie przed ukrzyżowaniem.
Baranek wielkanocny i święcenie pokarmów – duchowa uczta z głębokimi korzeniami
Maślany baranek jest tradycyjnym pokarmem wielkanocnym. Chrześcijanie nazywają Jezusa Barankiem Bożym, ale symbol jagnięcia w kontekście Wielkanocy ma korzenie we wczesnych obchodach Paschy, czyli święta Izraelitów obchodzonego na pamiątkę ostatniej plagi egipskiej i wyzwolenia z egipskiej niewoli. Tuż przed wyprowadzeniem Izraelitów z Egiptu Mojżesz miał usłyszeć przekaz od Boga, by spożyć baranka, a potem pomalować drzwi jego krwią, aby kiedy Pański Anioł Śmierci będzie przemierzał Egipt i zsyłał na faraona plagi, te omijały domy wyznawców Jahwe. Odtąd na początku wiosny Izraelici świętowali Pesach. Żydzi, którzy przyjęli chrześcijaństwo, kontynuowali tradycję jedzenia jagnięciny na Wielkanoc. Jagnięcina była też jednym z pierwszych świeżych mięs dostępnych po długiej zimie, ponieważ jagnięta rodzą się zwykle w styczniu i lutym.
Święconka – starożytny zwyczaj z nowym znaczeniem
A samo święcenie pokarmów? Jak czytamy na stronach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, to kontynuacja wczesnochrześcijańskiej tradycji składania w ofierze pierwocin, czyli pierwszych plonów, z jednoczesnym dziękczynieniem Bogu za nie. O tym zwyczaju wspomina już w swoim dziele „Tradycja Apostolska” z 215 roku po Chrystusie Hipolit Rzymski – pisarz wczesnego Kościoła, ojciec Kościoła, męczennik i święty Kościoła katolickiego.
Święcono, a właściwie błogosławiono, głównie pokarmy, których nie można było spożywać w Wielkim Poście. Do Polski zwyczaj „święconki” dotarł dosyć późno – pierwsze wzmianki pochodzą z 1300 roku. Czy podobnie z pokarmami, witając coraz dłuższy dzień, czynili nasi przedchrześcijańscy przodkowie? Tego nie wiemy i naukowcy będą tu wieść spór. Idąc z koszyczkiem, pamiętajmy tylko, że dla naszych przodków sól miała zdolność odstraszania złych mocy i symbolizowała oczyszczenie, chleb miał im gwarantować dobrobyt, a chrzan zapewniać tężyznę fizyczną.
Karolina Kasperek
