Na czym polega specyfika rozrodu klaczy?
– Klacz jest samicą sezonowo poliestralną, to znaczy, że u niej występowanie regularnych cykli rujowych związane jest z długością dnia świetlnego. Na początku sezonu (marzec, kwiecień) ruja jest krótsza (3–5 dni), w pełni sezonu zaś wydłuża się do 5–8 dni. Dojrzały pęcherzyk Graafa owuluje (pęka) najczęściej 24–48 godzin przed końcem rui. Sam hodowca nie jest w stanie tego stwierdzić, wymagane jest więc krycie klaczy co drugi dzień aż do odbicia lub – w przypadku klaczy pozostawionych do inseminacji – kontrola za pomocą USG.
Jak rozpoznać zbliżającą się ruję?
– Z terminem zbliżającej się owulacji koreluje charakterystyczne zachowanie się klaczy (odstawianie ogona, posikiwanie, rozstawianie tylnych kończyn). Terminowość owulacji ma bardzo duże znaczenie, ponieważ komórka jajowa wykazuje zdolność do zapłodnienia przez 6–12 godzin, nasienie zaś tę zdolność zachowuje przez ponad 48 godzin. W związku z tym najlepiej jest stanowić klacz w rui co drugi dzień.
Jak postępujemy z klaczami wyźrebionymi?
– Jeżeli nie wystąpiły komplikacje okołoporodowe (na przykład nieodejście łożyska i w związku z tym konieczna była interwencja weterynarza), można do krycia wykorzystywać już pierwszą ruję ,,źrebięcą”, która występuje między 7. a 20. dniem po porodzie (średnio 9. dnia), gdyż inwolucja (zwijanie się) macicy po porodzie następuje bardzo szybko. Jeżeli zaś wyźrebienie było z problemami – lepiej poczekać z kryciem do następnej rui, którą przewidujemy w 18. dniu od końca poprzedniej rui, licząc jako pierwszy z tych 18 dni – ostatni dzień poprzedniej rui (pierwszej po wyźrebieniu).
A jeśli rolnik nie będzie mógł doprowadzić klaczy na badanie USG?
– Wówczas należy sprawdzić ją ogierem, również w 18. dniu od ostatniego skoku, licząc jako pierwszy z tych 18 dni właśnie dzień ostatniego skoku. Jest to konieczne, ponieważ komórka jajowa ulega zapłodnieniu w jajowodzie i później po upływie około 6 dni pojawia się w macicy. Komórki jajowe niezapłodnione zatrzymywane są w jajowodzie. Zarodek po zejściu do macicy krąży po obu rogach i trzonie, poprzez bezpośredni kontakt ze ścianą macicy ,,wysyła” informację o wstrzymaniu produkcji prostaglandyny F2a i utrzymaniu ciałka żółtego na jajniku.
Okresem krytycznym dla zarodka jest 10.–18. dzień (hormonalna perspektywa kolejnej rui) oraz 36.–38. dzień (okres zagnieżdżania się w macicy). W okresach tych może dojść do wczesnego obumarcia zarodków i ich resorbcji. Dlatego też między 14. a 18. dniem po kryciu powinno się zbadać klacz ultrasonograficznie na obecność zarodka. Termin ten pozwala również stwierdzić, czy jest to ciąża pojedyncza, czy bliźniacza (zawsze jest niepożądana). W przypadku zarodków słabych badanie powinno być powtórzone około 40. dnia po kryciu w celu potwierdzenia utrzymania źrebności lub resorpcji (zdarza się u 5–24% klaczy). U około 10% klaczy ciężarnych może pojawić się regularna ruja. Dzieje się to najczęściej w 40.–50. dniu ciąży, ponieważ dojrzewające na jajnikach pęcherzyki ulegają owulacji i tworzą się ciałka żółte – wspomagające (produkują hormon – progesteron, który warunkuje utrzymanie ciąży).
Jak postępujemy z klaczami trudno zaźrebiającymi się?
– U klaczy wykazujących zaburzenia (resorbcje, ronienia, zatrzymanie łożyska, infekcje macicy, brak rui) powinno zostać przeprowadzone pełne badanie kliniczno-ginekologiczne i podjęte precyzyjne leczenie.
Czy trudno ustalić termin wyźrebienia klaczy?
– Jedną z ciągle niewyjaśnionych tajemnic jest u koni termin porodu. Ostatnie poglądy w tej sprawie wskazują, że sygnały do rozpoczęcia porodu wysyła płód w związku z określoną zawartością tlenu i określonych czynników hormonalnych w jego krwi. Nie ulega wątpliwości, że jeśli płód jest donoszony i poród nie ma cech poronienia, to dalszy rozwój noworodka zupełnie nie zależy od jakiegoś szczególnego momentu, w jakim zdarzyło się jego przyjście na świat. Urodzenia żywych i zdolnych do dalszego życia źrebiąt następują po ciążach trwających od 294 do 375 dni.
Jak należy żywić i poić klacz po porodzie?
– W pierwszych trzech dobach wystarczy siano do woli. Paszę treściwą w małych dawkach podaje się dopiero od czwartej doby. Dawki zwiększamy stopniowo, żeby po tygodniu dojść do ich wielkości sprzed porodu. Szczyt laktacji klaczy występuje od drugiego do czwartego miesiąca. W tym okresie dawka musi być największa i najlepiej zbilansowana. Lizawkę trzeba tak umieścić, aby nie miał do niej dostępu noworodek.
Klacz po porodzie potrzebuje uzupełnienia płynów i elektrolitów, ale poić należy ją bardzo ostrożnie, gdyż duża jednorazowa ilość wody może spowodować ochwat lub kolkę. Z tych względów wydaje się, że najbezpieczniej z pojeniem zaczekać około 6 godzin, a po tym czasie podawać wodę odstałą, niezimną, w niewielkich ilościach (około 5–10 litrów), co dwie godziny, przynajmniej przez pierwszą dobę.
Co jest pierwszym pokarmem źrebiąt po urodzeniu?
– Siara, którą otrzymują od matki. Zawiera gamma-globuliny, które mają właściwości odpornościowe (immunologiczne). Później źrebięta ssą mleko matki. Niestety, jego skład jest zmienny, uzależniony od wielu czynników środowiskowych i dziedzicznych. Zazwyczaj przyjmuje się, że na 1 kilogram przyrostu dziennego źrebię musi wypić około 10 kilogramów mleka klaczy. Dlatego na wzrost i rozwój źrebięcia w największym stopniu wpływa mleczność klaczy.
A od czego ona zależy?
– Od wielu czynników, między innymi od okresu wyźrebienia, wieku klaczy oraz sposobu jej utrzymania i żywienia.
Kiedy źrebięta zaczynają pobierać inne pasze?
– Zazwyczaj po ukończeniu 3. tygodnia źrebię zaczyna próbować jeść paszę, którą zadaje się jego matce. Początkowo jest to głównie siano (lub trawa), z czasem również pasze treściwe (owies, jęczmień itp.). Uważa się, że im młodsze jest źrebię, tym lepiej wykorzystuje składniki pokarmowe zawarte w paszy. Do 6. miesiąca źrebięta odkładają około 40% białka otrzymanego w paszy, a wapń i fosfor wykorzystują więcej niż w 50%.
Jak prawidłowo wychowywać źrebięta?
– Mówi się: „Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał”. To samo dotyczy koni. Od sposobu wychowu młodzieży w zasadniczym stopniu uzależniona jest przyszła wartość użytkowa koni dorosłych. Głównymi czynnikami determinującymi pomyślny wychów źrebiąt są: żywienie, ruch, higiena ciała i pomieszczeń oraz ułożenie (tresura). Źrebię przebywające przy klaczy nazywa się sysakiem, a odłączone od klaczy – odsadkiem. W celu uniknięcia niejednoznaczności w określaniu roczników przyjęto, że odsadek, bez względu na liczbę miesięcy, z dniem 1 stycznia następnego roku kalendarzowego uzyskuje nazwę roczniaka. Kolejnego 1 stycznia będzie dwulatkiem i wreszcie trzylatkiem. Źrebięta rodzą się zasadniczo wolne od narowów i nałogów, które nabywają dopiero w okresie wychowu lub po dojściu do dojrzałości. Od najmłodszego wieku powinny być przyzwyczajane do posłuszeństwa wobec człowieka, co osiąga się głównie przez przyjazne, lecz stanowcze obchodzenie się ze źrebiętami. W wychowie źrebiąt należy pamiętać o odrobaczaniu zaraz po odsadzeniu od klaczy, a także w przypadku większych stajni o szczepieniach profilaktycznych, szczególnie przeciw chorobom zakaźnym wieku źrebięcego.
Jakie są wymagania klaczy z oseskiem, jeśli chodzi o stajnię?
– Powinna być sucha, czysta, widna i przewiewna. Najlepsza jest taka bez słupów, umożliwiająca bieganie. W przypadku małej liczby koni oraz przez kilka pierwszych dni po porodzie klacze ze źrebiętami powinny być utrzymywane w boksach. Powierzchnia boksu dla klaczy z sysakiem powinna wynosić 12–16 metrów kwadratowych. Najbardziej rozpowszechniony w Polsce jest wychów stajenno-pastwiskowy, trwający zazwyczaj 180 dni. Promienie słoneczne, uaktywniając witaminę D, przeciwdziałają krzywicy. Przebywanie w zmieniających się warunkach dobrze wpływa na kondycję i psychikę źrebiąt.
Rozmawiał Bolesław Pilarek
