Krytyczne punkty w odchowie prosiąt – na co musi uważać hodowca?
Punkty krytyczne w rytmicznej produkcji dużych grup warchlaków to płodność loch, odpojenie siarą prosiąt, karmienie macior w laktacji, modelowanie miotów i kondycja prosiąt. Zwiększona śmiertelność przed odsadzeniem i mała żywotność prosiąt są głównymi przyczynami zmniejszenia liczebności miotów i problemów z tworzeniem wyrównanych grup świń. Okresy ssania i odsadzania są najbardziej krytyczne i powodują opóźnienia wzrostu w ciągu całego życia zwierząt. Odpowiednie działania, które przyczynią się do zwiększenia żywotności prosiąt, są szczególnie ważne zwłaszcza w przypadku ich niskiej masy urodzeniowej.
Dlaczego niska masa urodzeniowa prosiąt to ogromne straty w tuczu?
Niska masa urodzeniowa prosiąt wpływa na wyniki produkcyjne aż do momentu uboju i może nie tylko zwiększyć ryzyko upadków, ale także zmniejszyć przyrosty masy ciała podczas odchowu przy maciorze. Prosięta urodzone z masą poniżej 1,1 kg są prawie sześciokrotnie bardziej narażone na padnięcia w okresie ssania niż sztuki cięższe. Niska masa urodzeniowa i niski przyrost dzienny prosiąt prowadzą do obniżenia efektów tuczu w późniejszych etapach, co może powodować znaczne straty ekonomiczne. Podobnie jak odsadzenie, które prowadzi do szeregu zmian skutkujących pogorszeniem pobrania paszy i zmianami w jelicie cienkim, co w konsekwencji jest przyczyną infekcji, biegunki i pogorszenia kondycji.
Jak żywienie lochy wpływa na zdrowie i przeżywalność miotu?
Zwiększenie płodności loch w miocie to nie tylko wzrost upadków przed odsadzeniem, mniejsza waga urodzeniowa prosiąt, gorsza żywotność, ale także zwiększona konkurencja przy sutkach i ostatecznie zróżnicowanie miotu. W chlewniach, w których nie przestrzega się higieny lub niewłaściwie żywi się lochy, może wystąpić tzw. syndrom bezmleczności, który jest przyczyną znacznych strat wynikających z obniżonej mleczności loch oraz zwiększonych upadków prosiąt. Dlatego właściwe żywienie i postępowanie z lochami w okresie okołoporodowym wpływa na ograniczenie problemów oraz na przeżywalność i odchów prosiąt.
Ile paszy powinna pobierać locha po porodzie?
Dzień po wyproszeniu locha powinna pobrać co najmniej taką samą ilość paszy jak w ostatnich tygodniach ciąży. Nierzadko potrafi wtedy zjeść 3–4 kg, ale nie należy zwiększać dawki paszy zbyt gwałtownie, lecz stopniowo, przynajmniej o 0,5 kg dziennie, a najlepiej o 1–1,5 kg. Lochy żywione po porodzie do woli pobiorą więcej paszy i wyprodukują więcej mleka w czasie laktacji.
Efektem niedostatecznego pobierania paszy, a tym samym składników pokarmowych przez lochę w okresie karmienia jest niska masa ciała odsadzanych prosiąt. Pobranie paszy przez maciory w czasie laktacji powinno wzrastać z około 4,5 kg w 8. dniu do 7–7,5 kg w 18. Jeśli prosięta przy urodzeniu ważą 1,25 kg, a locha pobiera w laktacji tylko 5,25 kg paszy dziennie, to przy odsadzeniu w 25. dniu będą one ważyły 5,75 kg. Dotyczy to miotu liczącego 13 sztuk. Jeśli natomiast locha zjada 6 kg paszy dziennie, to masa ciała prosiąt wynosi wówczas przy odsadzeniu w tym samym dniu już 7,7 kg.
Dlaczego smak i jakość paszy dla loch decydują o mleczności?
Locha w okresie karmienia prosiąt potrzebuje bardzo dobrze zbilansowanej dawki pokarmowej. To ważne ze względu na wzrastające potrzeby osesków. Im większa będzie produkcja mleka przez lochę, tym lepszy będzie odchów prosiąt. Pasza dla macior powinna być smaczna, a zawartość składników pokarmowych musi być duża. Jeśli myślimy o zakupie tańszej mieszanki, nie może to skutkować tym, że będzie gorzej smakować i lochy zjedzą jej mniej. Kiedy maciora nie wyjada zadanej dawki paszy, rolnikom zdarza się redukować jej ilość, co nie wpływa dobrze na mleczność samic. Zamiast ograniczać ilość paszy, należy zastanowić się, czym może być spowodowany brak pobierania dziennej dawki. Lochy są bardzo wrażliwe na smak mieszanki, dlatego dobrze jest stosować stałe komponenty, aby przy zmianie pasze były do siebie zbliżone smakiem.
Zioła, olejki i dodatki smakowe – jak pobudzić apetyt lochy?
W celu zwiększenia ilości pobieranych składników przez lochę, oprócz częstszego podawania paszy, można zastosować inne rozwiązania, jak zwiększenie koncentracji składników pokarmowych w mieszance, stosowanie dodatków wpływających na apetyt loch (zioła, olejki eteryczne, dodatki smakowo-zapachowe), zwiększenie zawartości włókna w diecie stosowanej w okresie ciąży, gdyż lochy prośne żywione mieszanką zawierającą dużą ilość włókna pobierają istotnie więcej paszy w okresie laktacji. Elementy zarządzania związane z redukcją stresu u karmiących loch mogą przyczynić się do lepszych porodów i zwiększenia produkcji mleka podczas laktacji.
Niedotlenione prosięta słabiej pobierają siarę
Znaczenie ma także struktura paszy, gdyż wpływa na jej pasaż przez układ pokarmowy oraz produkcję enzymów, a tym samym na trawienie. Dodatkowo oddziałuje na zdrowotność żołądka i kondycję jelit, gdyż zbyt drobno zmielona może powodować wrzody. Im mniejsza średnica cząsteczki ziarna po zmieleniu, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia wrzodów. Pasza o odpowiedniej wielkości cząstek wspomaga natomiast zdrowie układu pokarmowego. Pęknięcie wrzodów kończy się śmiercią zwierzęcia, a za najczęstszą przyczynę schorzenia uważa się właśnie błędy żywieniowe oraz czynniki stresogenne. Wystąpieniu problemów sprzyja także mała zawartość włókna w paszy. Wrzody żołądka to częsty powód padnięć macior.
W uzyskiwaniu licznych miotów, a później grup do tuczu najistotniejsze jest zwiększenie żywotności i odporności prosiąt poprzez poprawienie jakości siary produkowanej przez lochy. Kiedy nie ma zagrożenia wygłodzeniem i zapewniona jest odpowiednia temperatura otoczenia, żywotność prosiąt wpływa na szybkość znalezienia sutka lochy, a tym samym na szanse przeżycia od razu po narodzinach. Prosię musi pobrać minimum 150–170 g siary na 1 kg urodzeniowej masy ciała, czyli to ważące przy porodzie 1,3 kg potrzebuje 200–220 g dla pokrycia zapotrzebowania na energię. Odnotowano więcej korzyści wynikających z pobrania siary u prosiąt odsadzonych, które miały niską masę urodzeniową w porównaniu z prosiętami o dużej masie ciała przy urodzeniu, ale niedostatecznym odpojeniu siarą. Siara w większym stopniu niż mleko stymuluje syntezę białek w jelicie, wątrobie, nerkach, śledzionie i w mięśniach, co w efekcie powoduje większy o 22% wzrost masy przewodu pokarmowego niż w przypadku białek mleka. Wpływa ona na ilość, długość i rozwój kosmków jelitowych, co decyduje o powierzchni chłonnej jelit. Układ pokarmowy i jego funkcje doskonalą się stopniowo przede wszystkim pod wpływem siary, ale na jego rozwój wpływają też w późniejszym okresie mleko lochy i wprowadzana stopniowo pasza stała.
Pogorszona żywotność prosiąt z tego samego miotu może być wynikiem niedotlenienia podczas porodu. Ze względu na większą liczebność miotów wydłuża się czas porodów, płody są narażone na przerwy w przepływie tlenu przez pępowinę, co pogarsza ich zdrowie. Wraz z obkurczaniem się macicy zmniejsza się ilość dostarczanego tlenu, więc prosięta urodzone najpóźniej ponoszą największe tego konsekwencje i mają najmniejsze prawdopodobieństwo przeżycia do odsadzenia. Niedotlenienie wpływa negatywnie na funkcjonowanie najważniejszych organów, powoduje zaburzenia ssania, mniejsze pobranie siary i mleka oraz gorszą odporność noworodków. Zmniejszona ogólna witalność, słaba termoregulacja, obniżona odporność oraz większa podatność na infekcje są istotnymi problemami związanymi z niedotlenieniem okołoporodowym.
Jak dzielić stado loch, aby zwiększyć wydajność hodowli?
Formowanie grup technologicznych jest ważne nie tylko ze względów ekonomicznych, ale także zdrowotnych i organizacyjnych. Rytm produkcji musi być dopasowany do możliwości gospodarstwa i wykorzystywanych budynków. Przy podziale stada należy najpierw ustalić rytm produkcji (na przykład trzytygodniowy). Następnie długość okresu międzymiotu, która wynosi 147 dni (21 tygodni), dzielimy przez ten rytm i uzyskujemy liczbę wymaganych grup.
Większe stada produkują z reguły w rytmie jednotygodniowym. Sprawdza się on dobrze w przypadku większej liczby loch (powyżej 130). Przy cyklu dwutygodniowym również można otrzymać dużą liczbę wyrównanych prosiąt, a stado może liczyć 60 loch. Najliczniejsze grupy loch można tworzyć, stosując cykl trzytygodniowy – tym samym możliwe będzie uzyskiwanie dużej grupy wyrównanych prosiąt. Powtarzające się co 3 tygodnie wyproszenia i pod tym kątem ustawiona organizacja pracy dobrze pasują do długości biologicznego cyklu rujowego loch, który wynosi 21 dni. Maciory powtarzające ruję łatwo można wówczas włączyć do kolejnej grupy. Rytm trzytygodniowy pozwala na czterotygodniowy okres laktacji. To z kolei wpływa korzystnie na zdrowotność loch i prosiąt. Przy rytmie trzytygodniowym cały cykl reprodukcyjny, czyli długość okresu międzymiotu, sprawia, że stado podstawowe dzielimy na 7 grup technologicznych. Jeżeli chcemy mieć w grupie 10 loch, które będą wypraszały się co 3 tygodnie, to w stadzie musi być 70 macior. Jeżeli wyproszenia i odsadzenia takiej wielkości grup mają odbywać się w rytmie tygodniowym, to liczba loch stada podstawowego powinna wynosić 210 sztuk, a przy rytmie dwutygodniowym – 100 macior.
Dominika Stancelewska
