GAEC 2, czyli zakaz orki i melioracji
Od 15 marca 2025 roku rolników, którzy chcą otrzymać dopłaty bezpośrednie, obowiązuje nowa norma - GAEC 2. Ma ona na celu ochronę gleb bogatych w węgiel (torfowisk) oraz terenów podmokłych. Najwięcej terenów objętych zakazami jest na Podlasiu. Łączna powierzchnia obszarów GAEC 2 na terenach użytkowanych rolniczo wynosi 400 tys. ha.
Na obszarze GAEC 2 w przypadku gruntów ornych rolnicy:
- nie mogą ich przekształcać i zaorywać, z wyłączeniem możliwości wykonania zabiegu renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu nie częściej niż raz na 4 lata
- nie mogą wydobywać z nich torfu
- nie mogą budować na nich i nie mogą odnawiać rowów i instalacji drenujących do odwadniania lub odprowadzania wody z terenu
Na obszarze GAEC 2 w przypadku TUZ:
- nie zaoruje się ich, z wyłączeniem możliwości płytkiej uprawy gleby do głębokości 15 cm
- nie wydobywa się z nich torfu
- nie buduje się na nich i nie odnawia rowów i instalacji drenujących do odwadniania lub odprowadzania wody z terenu.
Norma GAEC 2: jakie działania są dopuszczone?
Ministerstwo rolnictwa wyjaśnia, że dopuszczone są konserwacje:
- bieżące, tj. koszenie skarp, dna rowów i usuwanie przetamowań oraz
- gruntowne (okresowe, np. nie częściej niż raz na trzy lata): odmulanie rowów, wylotów drenarskich, wycinanie zakrzaczenia z dna rowów, udrażnianie rurociągów drenarskich.
Resort przypomina też, że norma GAEC 2 nie dotyczy rowów i instalacji do nawodnień (podsiąkowych czy zalewowych). W tym przypadku istniejące rowy i zbieracze drenarskie powinny być w pełni funkcjonalne.
Jakie kary za nieprzestrzeganie GAEC 2? Ile dopłat może zabrać ARiMR?
Rolnicy, którzy nie będą przestrzegać wymagań określonych w ramach normy GAEC 2 otrzymają płatności bezpośrednie w mniejszej wysokości. Za każde przewinienie ARiMR naliczy odpowiednią liczbę punktów karnych. Naruszenie jest oceniane pod kątem wagi stwierdzonej niezgodności w skali ocen punktowych (1, 3, 5) według trzech kryteriów: zasięgu, dotkliwości, trwałości.
Z opublikowanego właśnie projektu rozporządzenia ws. kar za nieprzestrzeganie GAEC 2 wynika, że jeśli rolnik na obszarze GAEC 2 wybudował rów dostanie 3 punkty karne. Natomiast jeśli odnowił rów lub instalację drenującą do odwadniania lub odprowadzania wody z terenu dostanie 1 punkt.
Z kolei jeśli rolnik wydobywał torf na obszarze GAEC 2 dostanie od 1 do 5 punktów.
Taki sam taryfikator kar przewidziany jest, jeśli rolnik na TUZ-ie na obszarze GAEC 2 dokonał jego przekształcenia lub zaorania (z wyjątkiem wykonania zabiegu renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu nie częściej niż raz na 4 lata). Podobnie w przypadku, gdy zaorze grunt orny (z wyłączeniem płytkiej uprawy gleby do głębokości 15 cm). Za to wszystko grozi 1, 3 lub 5 punktów.
Wysokość punktacji uzależniona jest głównie od procentowej powierzchni objętej danym naruszeniem.
Ministerstwo proponuje też kary 1 pkt lub 3 pkt w zależności od tego, czy uchybienie dotyczy danego gospodarstwa, czy może mieć skutki dla obszaru sąsiadującego.
Za co 1 punkt, a za co 5 punktów karnych dla rolnika?
- 1 pkt – niezgodność stwierdzona na powierzchni nie większej niż 30 proc. powierzchni objętej zakazem przekształcania, zaorywania i wydobywania torfu
- 3 pkt – niezgodność stwierdzona na powierzchni większej niż 30 proc., ale nie większej niż 60 proc. powierzchni objętej zakazem przekształcania, zaorywania i wydobywania torfu
- 5 pkt – niezgodność stwierdzona na powierzchni większej niż 60 proc. powierzchni objętej zakazem przekształcania, zaorywania i wydobywania torfu
Jakie kary dla rolników za nieprzestrzeganie wymogów?
W przypadku, gdy stwierdzona niezgodność wynika z zaniedbania ze strony rolnika (niezgodność nieumyślna), obniżka wyniesie 3 proc. całkowitej kwoty dopłat. W zależności od wagi stwierdzonych nieumyślnych niezgodności zmniejszenie płatności może zostać obniżone do 1 proc. lub zwiększone do 5 proc. całkowitej kwoty płatności. Jeżeli naruszenie odnoszące się do tej samej normy zostanie wykryte u rolnika jako powtarzalna niezgodność, to znaczy powtórzy się w ciągu trzech kolejnych lat kalendarzowych, to wówczas zmniejszenie płatności co do zasady wynosi 10 proc. całkowitej kwoty płatności.
Natomiast w przypadku, gdy powtarzalność naruszenia tej samej normy pojawi się po raz kolejny bez podania przez rolnika uzasadnionego powodu, to traktowane jest to jako niezgodność umyślna. Wówczas zmniejszenie płatności wynosi co najmniej 15 proc., ale ARiMR może podjąć decyzję o zwiększeniu tego odsetka nawet do 100 proc. całkowitej kwoty płatności.
Drobna niezgodność nie będzie karana
Jeśli jednak ARiMR stwierdzi drobną niezgodność, wówczas nie nakłada kary na rolnika. Drobna niezgodność to taka dla której: zasięg, dotkliwość i trwałość oceniono w punktacji na 1 punkt w każdym z trzech kryteriów (1-1-1), czyli suma punktów w ramach oceny wagi według kryterium zasięgu, dotkliwości i trwałości, wynosi 3.
GAEC 2: małe gospodarstwa nie będą karane
Warto też przypomnieć, że gospodarstwa o wielkości do 10 ha użytków rolnych (czyli 73 proc. gospodarstw kraju) nie podlegają kontroli i sankcjom związanym z realizacji warunkowości (zwolnienie z kontroli wprowadzono w 2024 roku jako uproszczenie Zielonego Ładu). ARiMR szacuje, że na Podlasiu, gdzie norma objęła najwięcej gruntów, połowa rolników, którzy zadeklarowali do płatności działki na obszarze GAEC2, prowadzi gospodarstwa nie większe niż 10 ha, czyli niepodlegające karom.
Kamila Szałaj
