Współautorami raportu, który został opublikowany pt. Wynagrodzenia za pracę własną w rodzinnych gospodarstwach mlecznych a płace w sektorach gospodarki przestrzennej” są eksperci Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie oraz IERiGŻ PIB.
Z opublikowanego raportu wynika, że w latach 2005–2022 dochody rolników zajmujących się produkcją mleka w Polsce wyraźnie się poprawiły. W analizie uwzględniono 1688 gospodarstw rodzinnych, które przez cały ten czas uczestniczyły w systemie FADN. Największy wzrost wynagrodzenia za pracę rolników i ich rodzin odnotowano w gospodarstwach o największej liczbie krów. W latach 2005–2007 ich zarobki były niższe niż w innych branżach, ale w latach 2020–2022 przewyższyły już średnie wynagrodzenie w pozostałych sektorach gospodarki.
Transformacja gospodarstw mlecznych w Polsce
Jak informują autorzy raportu, współczesne gospodarstwa rolne, także w Polsce, przeszły transformację od modeli samowystarczalnych do przedsiębiorstw nastawionych na generowanie dochodów. Natomiast uzyskiwanie odpowiednio wysokich dochodów, stało się dla rolników warunkiem nie tylko utrzymania rodzin, ale także kontynuowania działalności i rozwoju gospodarstw. Niezmiennie w strukturze polskiego rolnictwa, zarówno pod względem wolumenu, jak i wartości ekonomicznej, jedną z kluczowych ról odgrywa produkcja mleka.
Rozwój sektora mleczarskiego w Polsce
Jak podają analitycy, Polska jest jednym z czołowych producentów mleka w Europie, którego produkcja w okresie od 2005 do 2024 r. wzrosła z 11,9 mln t do 15,6 mln t. W tym samym okresie eksport przetworów mlecznych wzrósł niemalże czterokrotnie, osiągając w 2024 roku wartość 3,41 mld EUR.
Co warto zaznaczyć, jednocześnie był obserwowany wyraźny wzrost wydajności mlecznej krów – z 4147 litrów w 2005 r. do 6790 litrów w 2024 r. Mimo że liczba krów mlecznych spadła, to jednocześnie gospodarstwa wyspecjalizowane w tej produkcji zwiększyły intensywność oraz profesjonalizm działań, co wpłynęło na wzrost konkurencyjności i zwiększenie dochodów.
Rolnictwo coraz bardziej opłacalne? Zaskakujące dane o zarobkach rolników
Jak wynika z części artykułu dotyczącej opłacalności produkcji mleka w Polsce, wbrew obiegowej opinii, praca w rolnictwie, przynajmniej w dobrze prowadzonych gospodarstwach mlecznych, może dziś przynosić bardzo przyzwoite dochody. Dane zebrane w ramach europejskiego systemu rachunkowości rolnej (FADN) pokazują, że w latach 2005–2022 dochody rodzinnych gospodarstw rolnych w Polsce wyraźnie wzrosły. Największe korzyści finansowe osiągnęli ci, którzy rozwijali swoje gospodarstwa i zwiększali liczbę krów. W największych z nich dochody sięgały niemal 700 000 zł rocznie (177 300 USD x 3,86 zł = 684 378 zł) , a decydującą rolę odegrały tu wyższa wydajność mleczna oraz rosnące wsparcie z funduszy unijnych.
Więcej pieniędzy za mniej pracy?
Ciekawym zjawiskiem okazało się to, że dochody rolników rosły mimo tego, że wkład ich pracy fizycznej nie zwiększał się, a w wielu przypadkach nawet malał. Oznacza to, że każda godzina pracy rolnika i jego rodziny była coraz lepiej wynagradzana. W gospodarstwach, które zdecydowały się na rozwój i zwiększyły stada mleczne, zysk z pracy własnej potrafił wzrosnąć ponad trzykrotnie. To efekt inwestycji w nowoczesne technologie, optymalizacji produkcji i większej skali działalności.
Wzrost inwestycji w środki trwałe
Nowoczesne gospodarstwa rolne coraz częściej przypominają dobrze zarządzane przedsiębiorstwa. Kluczową rolę odgrywają inwestycje w aktywa trwałe, takie jak traktory, maszyny rolnicze, pojazdy, budynki gospodarcze oraz narzędzia. W analizowanym okresie przeciętny kapitał zainwestowany w środki trwałe i obrotowe wzrósł z 362 700 zł (117 000 USD x 3,10 zł = 362 700 zł) do 624 548 zł (161 800 USD x 3,86 zł = 624 548 zł), co oznacza wzrost o ponad 44%.
Największe przyrosty inwestycji odnotowano w gospodarstwach, które rozwijały produkcję mleka. Przykładowo, rolnicy zwiększający stado z 10–20 do 30–50 krów podwoili swój kapitał — z 112 500 USD do 264 800 USD. Z kolei gospodarstwa redukujące liczebność stada ograniczały inwestycje. W ten sposób skala produkcji pozostaje silnie skorelowana z wartością posiadanego kapitału.
Wzrost godzinowych stawek w rolnictwie
Jednym z najbardziej wymownych wskaźników jest wzrost godzinowego wynagrodzenia za pracę w gospodarstwie. Na początku analizowanego okresu było to zaledwie 9,61 zł/h (3,1 USD x 3,10 zł = 9,61 zł/h), natomiast w latach 2020–2022 średnia stawka przekroczyła już 28,90 zł/h (7,5 USD x 3,86 = 28,95 zł/h). A w największych i najbardziej efektywnych gospodarstwach przekraczała nawet 100 zł/h (26 USD x 3,86 zł = 101,13 zł/h)! Takie liczby mogą naprawdę szokować.
Rolnik zarabia więcej niż przeciętny pracownik z sektorów pozarolniczych?
Jeszcze w połowie pierwszej dekady XXI wieku rolnicy zarabiali wyraźnie mniej niż pracownicy innych sektorów gospodarki. Jednak z biegiem lat sytuacja zaczęła się zmieniać. W okresie 2020–2022 przeciętne wynagrodzenie za pracę w rolnictwie zrównało się, a czasem nawet przewyższało średnie płace w sektorach pozarolniczych. Szczególnie dobrze wypadały gospodarstwa o większej skali — te, które utrzymywały ponad 50 krów, osiągały wynagrodzenia niemal czterokrotnie wyższe niż średnia w gospodarce narodowej. To pokazuje, że profesjonalne i dobrze zarządzane gospodarstwo rolne może być dziś nie tylko dochodowe, ale też konkurencyjne wobec innych form zatrudnienia.
Rolnictwo przyszłości to biznes rodzinny z profesjonalnym podejściem
Wszystko to prowadzi do jednego wniosku: polskie rolnictwo, choć wciąż silnie zakorzenione w tradycji rodzinnej, coraz bardziej przypomina profesjonalny biznes. Właściwe zarządzanie, inwestycje, skala produkcji i wykorzystywanie dostępnych środków unijnych sprawiają, że dobrze prowadzone gospodarstwa mleczne nie tylko się utrzymują, ale i dynamicznie rozwijają. A ich właściciele czyli rolnicy i ich rodziny mogą dziś liczyć na wynagrodzenie, które jeszcze kilkanaście lat temu wydawało się zupełnie nieosiągalne.
Sektor mleka podatny na wahania rynkowe
W latach 2005–2022 polskie gospodarstwa rolne przeszły intensywną transformację, stając się coraz bardziej nowoczesnymi i zbliżonymi do przedsiębiorstw. Kluczowymi elementami tej zmiany były rosnące inwestycje w aktywa trwałe, koncentracja produkcji oraz poprawa efektywności ekonomicznej. Rolnicy, zwłaszcza ci rozwijający produkcję mleka, inwestowali coraz więcej kapitału, co przełożyło się na wyższe dochody i znaczący wzrost wynagrodzeń za pracę własną. W efekcie, w największych gospodarstwach rolnych wynagrodzenie godzinowe przewyższyło przeciętne stawki w sektorach pozarolniczych.
Rozwój ten nie był jednak równomierny – najbardziej skorzystały gospodarstwa zwiększające skalę produkcji, podczas gdy mniejsze jednostki często ograniczały działalność. Wzrost wydajności, wsparcie z funduszy unijnych oraz profesjonalizacja zarządzania przyczyniły się do poprawy sytuacji ekonomicznej rolników, choć sektor nadal pozostaje podatny na wahania rynkowe i wymaga stabilnego systemu wsparcia. Artykuł ukazuje polskie rolnictwo jako dynamicznie rozwijający się sektor, który może być atrakcyjną ścieżką kariery i inwestycji dla kolejnych pokoleń.
* A: średnia za okres 2005–2007 - (1) za okres 2005–2007 średni kurs wymiany: 1 USD = 3,10 PLN;
B: średnia za okres 2020–2022 - (2) za okres 2020–2022 średni kurs wymiany: 1 USD = 3,86 PLN.”*
oprac. Justyna Czupryniak-Paluszkiewicz
