W myśl art. 136 ust. 1 Ustawy o gospodarce nieruchomościami, wywłaszczona działka nie może być użyta na cel inny niż określony w decyzji o wywłaszczeniu. Jeżeli gmina zechce przeznaczyć ją na coś innego niż oczyszczalnia ścieków, powinna powiadomić Pana o tym zamiarze, informując równocześnie o możliwości zwrotu wywłaszczonej nieruchomości.
Taki obowiązek ciąży na podmiocie, na rzecz którego dokonano wywłaszczenia, również w stosunku do spadkobierców poprzedniego właściciela. W przypadku niezłożenia wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości lub jej części w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia o możliwości zwrotu, uprawnienie do zwrotu wygasa.
Poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą też z własnej inicjatywy żądać zwrotu wywłaszczonej działki lub jej części, jeżeli stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Zgodnie z art. 137 ww. ustawy, nieruchomość uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, jeżeli:
- pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją celu wywłaszczenia albo
- pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel ten nie został zrealizowany.
Z wnioskiem o zwrot nieruchomości lub jej części występuje się do starosty właściwego ze względu na miejsce położenia wywłaszczonych gruntów. Jeśli dojdzie do zwrotu, były właściciel lub jego spadkobierca mają obowiązek zwrócić Skarbowi Państwa lub właściwej jednostce samorządu terytorialnego (w zależności od tego, kto jest właścicielem nieruchomości w dniu zwrotu) wypłacone odszkodowanie. Powinien też oddać nieruchomość zamienną, jeśli była przyznana. Odszkodowanie pieniężne podlega waloryzacji, z tym że jego wysokość po waloryzacji nie może być wyższa niż wartość rynkowa nieruchomości w dniu zwrotu. Należność ta może być, na wniosek poprzedniego właściciela albo jego spadkobiercy, rozłożona na raty, nie dłużej niż na 10 lat. Warunki rozłożenia na raty starosta określa w decyzji o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości.
Artykuł 138 Ustawy o gospodarce nieruchomościami przewiduje, że jeżeli nieruchomość lub jej część podlegająca zwrotowi oddano w trwały zarząd lub obciążono prawem użytkowania, prawa te wygasają z dniem, w którym decyzja o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości stała się ostateczna. Najem (dzierżawa, użyczenie) zwracanej nieruchomości wygasa z upływem 3 miesięcy od tego dnia.
Zwrot nieruchomości nie będzie natomiast możliwy, jeżeli gmina przeniesie własność działki na inny podmiot, nie dopełniając obowiązku powiadomienia Pana o możliwości jej zwrotu. Tak wynika z uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 kwietnia 2015 r. (sygn. akt: I OPS 3/14). Według niej, roszczenie o zwrot przysługuje wyłącznie wobec Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Zwrot zaś jest możliwy tylko wówczas, gdy któryś z tych podmiotów jest nadal właścicielem nieruchomości. W takim przypadku były właściciel lub jego spadkobiercy mogą domagać się odszkodowania od podmiotu, na rzecz którego nastąpiło wywłaszczenie i który wyzbył się wywłaszczonego gruntu.
Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 29 maja 2014 r. (sygn. akt: V CSK 384/13), w którym SN orzekł, że przekazanie działki na cele niezgodne ze wskazanymi w decyzji wywłaszczeniowej jest czynem niedozwolonym. Byłym właścicielom przysługuje wtedy roszczenie o odszkodowanie.
Alicja Moroz
prawnik redakcyjny
Alicja Moroz
prawnik redakcyjny
