Przepisy nie rozstrzygają, do czyjego majątku zaliczyć gospodarstwo
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z prośbą o rozstrzygnięcie sprawy do Sądu Najwyższego, ponieważ okazało się, że w orzecznictwie SN pojawiły się rozbieżności w kwestii orzekania w sytuacji, gdy następca pozostaje w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, wchodzi do majątku wspólnego małżonków, czy do majątku odrębnego następcy.
W 2021 roku uwagę na ten sam problem zwrócił Prokurator Generalny, jednak wówczas SN oddalił jego skargę, twierdząc, że choć orzeczenia są rozbieżne, przepisy dają przestrzeń na różne interpretacje i nie można uznać, że któraś z nich jest rażąco błędna, dopóki pozostaje zgodna z prawem.
Jak sądy rozstrzygały, do kogo należy przekazane gospodarstwo?
W niektórych orzeczeniach SN przyjmował dotąd, że „do umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy należy w drodze analogii stosować przepisy kodeksu cywilnego i innych ustaw o umowie darowizny”. Obie umowy były bowiem do siebie bardzo podobne pod względem prawnym. W świetle rozumienia tych przepisów, gospodarstwo należałoby zaliczyć do majątku odrębnego jednego z małżonków.
Drugie rozstrzygnięcie było zupełnie inne. Sądy uznawały, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy jest składnikiem systemu emerytalnego i rentowego rolników, ponieważ gospodarz przekazywał majątek, by uzyskać świadczenie emerytalne. W tej interpretacji umowa przekazania i umowa darowizny nie mogły być rozpatrywane jako identyczne, a wskutek tego przekazane gospodarstwo należy włączyć do majątku wspólnego.
Czy gospodarstwo rolne stanowi wspólny majątek małżonków?
Do poszerzonego składu SN skierowano pytanie:
"Czy gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (t.j. Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.) następcy pozostającemu w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, należy do majątku wspólnego małżonków, czy do majątku odrębnego następcy na zasadzie analogii do umowy darowizny w rozumieniu art. 33 pkt 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)?"
Sam Rzecznik Praw Obywatelskich opowiedział się za tym, by przekazane gospodarstwo wchodziło w skład majątku wspólnego małżonków.
“RPO podziela pogląd, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy stanowi integralny składnik systemu emerytalnego i rentowego rolników, a celem jej zawarcia jest przede wszystkim - niezmiennie, zarówno na gruncie ustawy z 1977 r., jak i ustawy z 1982 r. - uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz zapewnienie kontynuacji prowadzenia gospodarstwa rolnego, a nie dokonanie przysporzenia w majątku następcy” - możemy przeczytać na stronie biura RPO.
21 czerwca 2023 Sąd Najwyższy orzekł, że:
“Gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin następcy pozostającemu w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków”.
Z uzasadnieniem stanowiska SN można zapoznać się tutaj.
oprac. Zuzanna Ćwiklińska
fot. envato elements
