Ceny mleka lecą w dół. Co zrobi rząd, by ratować rolników?

Wahania cen na rynku mleka surowego

Do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi trafiła interpelacja autorstwa posłanki Prawa i Sprawiedliwości Barbary Bartuś dot. cen skupu mleka w Polsce. W ocenie autorki pisma ostatnie miesiące na rynku mleka surowego charakteryzowała zmienność cen skupu. Jak twierdzi Bartuś, stawki oferowane przez mleczarnie za surowiec raz po raz wzrastały i spadały, różniąc się od siebie w zależności od regionu dostaw. I choć średnia cena skupu mleka pozostała wyższa niż w analogicznym okresie roku 2024, to nie da się ukryć, że wciąż spada.

W interpelacji posłanka powołała się na dane Głównego Urzędu Statystycznego z września br., kiedy średnia cena skupu mleka została wyceniona na ok. 2,23 zł. Od tego czasu GUS opublikował kolejny raport, z którego jednoznacznie wynika, że średnia cena skupu mleka w październiku br. spadła o kolejne 0,02 zł/l i wynosi obecnie ok. 2,21 zł/t.

– Raporty branżowe wskazują na potencjalne ryzyko spadków stawek w kolejnych miesiącach związanych z wahaniami popytu na produkty mleczarskie. Tak duża dynamika i regionalne zróżnicowanie przekładają się na realne problemy finansowe gospodarstw produkujących mleko, w szczególności małych i średnich gospodarstw, które mają ograniczone możliwości absorpcji kosztów zmiennych i amortyzowania strat przy nagłych spadkach skupu – alarmuje Bartuś.

Przeczytaj również: Ceny mleka znów w dół. Czy to początek większego załamania?

Co dalej z producentami mleka?

Wraz z interpelacją, do MRiRW wpłynął szereg pytań ws. rynku mleka, na które odpowiedzi udzieliła wiceminister rolnictwa i rozwoju wsi Małgorzata Gromadzka.

• Jakie działania monitorujące i analityczne prowadzi ministerstwo w związku z wahaniami cen skupu mleka?

W odpowiedzi na interpelację poseł Bartuś, wiceminister Gromadzka zapewniła, że ministerstwo monitoruje rynek poprzez Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej (ZSRiR). Za jego pośrednictwem zbierane są ceny skupu mleka w ujęciu miesięcznym, a także ceny sprzedaży z zakładów mleczarskich, ceny zakupu w handlu i przetwórstwie w ujęciu cotygodniowym. Natomiast dane są agregowane i publikowane w biuletynach dot. rynku mleka.

– W MRiRW od ponad 20 lat funkcjonuje Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej (ZSRIR). Raz w miesiącu – średniej miesięcznej ceny skupu mleka. Raz w tygodniu – średniej tygodniowej ceny sprzedaż oraz średniej tygodniowej ceny zakupu – zapewniła poseł Gromadzka.

• Czy ministerstwo posiada analizy struktury cen w całym łańcuchu wartości i marż pośredników?

Zdaniem Gromadzkiej, MRiRW nie przygotowuje pełnych analiz marż, ale korzysta z danych ZSRIR oraz z opracowań IERiGŻ-PIB, które obejmują ceny, handel, przetwórstwo i konsumpcję. Jak dodała wiceminister, KE prowadzi również unijne obserwatoria umożliwiające śledzenie zmian cen na poszczególnych etapach.

• Jakie działania planuje ministerstwo, by wesprzeć małych i średnich producentów mleka?

Wiceminister Gromadzka przyznała, że resort rolnictwa rekomenduje zrzeszanie się rolników w grupy i organizacje producentów, które mogą uzyskać preferencyjne wsparcie finansowe (interwencje I.13.2 i I.10.7.1 w PS WPR 2023–2027).

• Czy ministerstwo analizowało mechanizmy zwiększające transparentność umów skupu?

Jak podkreśliła Gromadzka, umowy muszą mieć formę pisemną i zawierać elementy takie jak cena, ilość i jakość. Ponadto wypracowano wzór umowy kontraktacji i podkreślono zasadę swobody umów. Natomiast na poziomie UE trwają prace nad obowiązkiem klauzul rewizyjnych i mediacją.

• Jakie działania resort podejmuje w zakresie stabilizacji eksportu i importu produktów mleczarskich?

Okazuje się, że resort rolnictwa nie przewiduje nowych instrumentów ingerujących w handel, z uwagi na ryzyko sankcji odwetowych ze strony państw trzecich. Ponadto podkreśliła znaczenie eksportu jako niezbędnego dla zagospodarowania nadwyżek.

Aktualizacja: Jak poinformowała w mediach społecznościowych wiceminister rolnictwa Małgorzata Gromadzka, cały czas prowadzone są prace nad tym, żeby uszczelnić rynek wewnętrzny, rynek polski, ale również znaleźć nowe kierunki eksportowe. W tym celu zorganizowano spotkanie z wiceministrem spraw zagranicznych Marcinem Bosackim. Jak zapewnia Gromadzka, prowadzone są konkretne rozmowy, które mają doprowadzić do wypracowania trwałych rozwiązań. 

• Czy ministerstwo monitoruje koncentrację rynku przetwórstwa mleka?

W odpowiedzi na interpelację nie znalazło się bezpośrednie odniesienie do monitoringu koncentracji ani planów regulacyjnych. Gromadzka podkreśliła jednak, że większa siła negocjacyjna przetwórców powinna być równoważona zrzeszaniem się producentów.

– Pojedynczy rolnik jest zbyt słabym partnerem dla przetwórcy lub handlowca, aby wynegocjować korzystne warunki umowy – oceniła Gromadzka.

• Jakie wsparcie informacyjne i szkoleniowe jest planowane dla producentów w zakresie zarządzania ryzykiem cenowym?

Zdaniem Gromadzkiej odpowiedzialność informacyjno-szkoleniowa powinna spoczywać głównie na organizacjach międzybranżowych oraz doradztwie rolniczym i nie ogłoszono w tym celu dedykowanych programów rządowych.

– Działalność informacyjno-promocyjna i analityczno-edukacyjna może być prowadzona przez uznane organizacje międzybranżowe […]. Krajowa sieć jednostek doradztwa rolniczego […] służy na bieżąco doradztwem – wyjaśniła Gromadzka.

• Kiedy ministerstwo planuje zaprezentować długofalową strategię dla sektora mleczarskiego?

Okazuje się również, że resort rolnictwa nie planuje opracowania długofalowej strategii dla sektora mleczarskiego.

– To z inicjatywy organizacji branżowyc [...] takie strategie są i powinny być opracowywane – stwierdziła Gromadzka.

Z odpowiedzi MRiRW wynika, że rząd nie planuje nowych, konkretnych instrumentów wsparcia dla producentów mleka. Resort ogranicza się głównie do monitorowania rynku i zachęcania rolników do zrzeszania się. Kluczowe kwestie, takie jak marże w łańcuchu dostaw, stabilizacja eksportu czy programy szkoleniowe, pozostają w dużej mierze w gestii samej branży. Dla wielu gospodarstw może to oznaczać dalszą niepewność w obliczu spadku cen skupu i zmiennej koniunktury.

Oprac. Justyna Czupryniak-Paluszkiewicz na podst. sejm.gov.pl