Instytut informuje w Komunikacie, że syndrom niskiej zawartości cukru (SBR, Syndrome Basses Richesses) i choroba gumowatego korzenia (RTD, Rubbery Taproot Disease) stanowią rosnące wyzwanie dla plantatorów buraka cukrowego w Europie Środkowej.
Głównym wektorem chorób buraka cukrowego jest szroniec zajączek
SBR jest wywoływany głównie przez bakterię Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus (Proteobacteria), z towarzyszącą fitoplazmą Candidatus Phytoplasma solani (fitoplazma stolbur). To choroba znana naukowcom od ponad 20 lat. Natomiast RTD, choroba gumowego korzenia, zwana też jako kauczukowe buraki, jest powodowana tylko przez fitoplazmę Candidatus Phytoplasma solani. Te zawiłe łacińskie nazwy pomogą plantatorom buraka pogłębić wiedzę i odnaleźć doniesienia internetowe o występowaniu w Europie.
Patogeny są przenoszone głównie przez owady z rodziny szrońcowatych (Cixiidae), żerujące na łyku roślin. Kluczowym wektorem SBR jest Pentastiridius leporinus (szroniec zajączek, nazywany też cykadą trzcinową). Wektory RTD obejmują także Reptalus quinquecostatus i Hyalesthes obsoletus (szroniec powojowy). Optymalne warunki dla infekcji to: wysoka wilgotność (>80%), temperatury 20–30°C oraz długi okres zwilżenia roślin.
Czym objawia się syndrom SBR i RTD?
O ile SBR bezpośrednio obniża wartość handlową plonów poprzez redukcję zawartości cukru w korzeniach (nawet o 50%), to RTD może prowadzić do całkowitego obumarcia roślin (straty do 100%). Obie choroby są przenoszone przez owady i dynamicznie rozprzestrzeniają się w Europie od 2023 r. Objawy SBR i RTD bywają trudne do odróżnienia w warunkach polowych i mogą być mylone ze stresem, niedoborami składników odżywczych lub infekcjami wirusowymi.
Syndrom niskiej zawartości cukru (SBR) objawia się:
-
żółknięciem liści na dużym obszarze pola, często asymetrycznym,
-
brązowym przebarwieniem wiązek przewodzących w korzeniach (widoczne po przekrojeniu),
-
deformacją młodych liści (często lancetowaty kształt),
-
znacznym spadkiem zawartości cukru w korzeniach (do 50%).
Choroba gumowatego korzenia (RTD) objawia się:
-
żółknięciem, więdnięciem i martwicą starszych liści,
-
gumowatymi korzeniami (są kauczukowe), co wpływa na ich przechowywanie (gnicie i szczególnie w obecności M. phaseolina),
-
silnym zmniejszeniem plonu korzeni.
Występowanie SBR i RTD monitoruje IOR – PIB
W badaniach z lat 2023–2024 nie wykryto patogenu Ca. Arsenophonus phytopathogenicus w próbkach z Polski, stwierdzono jedynie sporadyczne przypadki fitoplazm. Bliskość krajów z potwierdzonymi epidemiami (np. Słowacja, Czechy, Austria, Węgry) oraz sprzyjające wektorom zmiany klimatyczne zwiększają ryzyko dla polskich upraw.
W roku 2025 IOR – PIB prowadził ogólnopolski monitoring wektorów SBR i RTD w sieci pułapek lepowych (żółtych lub bezbarwnych). Prowadzone są badania laboratoryjne materiału roślinnego i owadziego (liście sercowe i korzenie buraków, owady odłowione na tablicach lepowych). Kluczowe znaczenie mają analizy molekularne (PCR i sekwencjonowanie), ponieważ patogeny zasiedlają tkanki przewodzące, a objawy wizualne bywają niejednoznaczne. Potwierdzane są wszelkie wyniki wskazujące na potencjalną obecność patogenów SBR i RTD.
Jak ograniczać SBR i RTD?
Na te nowe zagrożenia brak jest w pełni odpornych odmian buraka i ograniczone są możliwości chemicznego zwalczania wektorów. Plantatorzy muszą skupić się na prewencyjnych metodach i kontroli wektorów. Monitoring przez regularne stosowanie pułapek w okresie wzmożonej aktywności owadów jest kluczowy. A ochrona? Do zwalczania szrońca zajączka zarejestrowane są insektycydy na bazie acetamiprydu.
Pomocne w ograniczaniu rozprzestrzeniania będzie również stosowanie odpowiedniej agrotechniki. Zaleca się 3–4-letnią przerwę w uprawie buraka. Ważne jest unikanie uprawy buraka po roślinach będących rezerwuarem fitoplazmy (np. pomidor, ziemniak, chwasty psiankowate) oraz unikanie następstwa uprawy po pszenicy ozimej. Warto wiedzieć o tolerancji odmian. Częściową tolerancję na SBR wykazuje np. odmiana Rokselana (zarejestrowana w 2023 r.) oraz Galago (2025 r.). IOR – PIB jako element ograniczający rozprzestrzenianie się chorób wskazuje stosowanie zdrowego, certyfikowanego materiału siewnego.
Podejrzewasz w burakach SBR i RTD - skontaktuj się z Kliniką Chorób Roślin
Patogeny SBR i RTD nie są obecnie szeroko rozpowszechnione w Polsce, ale trwający monitoring pod nadzorem jednostki naukowej IOR – PIB jest kluczowy, aby wcześnie wykryć zagrożenie i zapobiec stratom. Wczesne wykrycie SBR pozwoli na podjęcie działań prewencyjnych w celu zapobiegania rozprzestrzeniania się patogenu. Podczas prowadzonych badań i analiz dostarczonych prób w sezonie 2025 nie wykryto na terenie kraju obecności patogenów SBR i RTD.
Analizując dane literaturowe można zauważyć, że z roku na rok obszary zajęte przez SBR i RTD znajdują się coraz bliżej granicy zachodniej Polski. Zagrożenia są blisko i biorąc pod uwagę opisane objawy warto przyjrzeć się plantacjom buraka cukrowego. W przypadku podejrzenia wystąpienia choroby na swoich uprawach, IOR – PIB zaleca kontakt z Kliniką Chorób Roślin (https://kchr.pl/).
Marek Kalinowski
Na podstawie komunikatu IOR – PIB
