Tymczasem len oleisty może być uprawiany na terenie całego kraju. Ze względu na dobrze rozwinięty system korzeniowy, głęboko wnikający do gleby, lepiej znosi okresowe susze glebowe od lnu włóknistego. Z tego względu można go uprawiać również w rejonach kraju o małej ilości opadów atmosferycznych (< 550 mm). Do uprawy lnu oleistego przydatne są głównie gleby kompleksu pszennego i żytniego bardzo dobrego (kl. III–IV). Gleby lekkie zalegające na piasku oraz bardzo ciężkie, zlewne i podmokłe nie nadają się pod uprawę tej rośliny.
Wymagania lnu oleistego
Dobrym przedplonem dla lnu oleistego są rośliny okopowe, strączkowe a nawet dobrze plonujące zboża. Jednak ze względów fitosanitarnych nie powinno się uprawiać lnu na tym samym polu częściej niż co 5–6 lat. Dla zapewnienia dobrych warunków wilgotnościowych gleby, uprawę roli należy rozpoczynać orką jesienną wykonaną na średnią (ok. 30 cm) głębokość. Wiosną tylko włóka i brony a wyjątkowo na glebach zlewnych, kultywator lub inne aktywne narzędzia spulchniające, aby zatrzymać maksymalną ilość wody w glebie. Przed wyborem pola pod uprawę lnu oleistego trzeba pobrać próby gleby i przesłać je do stacji chemiczno-rolniczej dla oznaczenia zawartości składników pokarmowych, odczynu gleby a przede wszystkim metali ciężkich takich jak kadm, miedź, ołów i cynk. Szczególnie na glebach kwaśnych mogą występować nadmierne ilości metali ciężkich. Wówczas należy zrezygnować z uprawy lnu oleistego na cele spożywcze na tym polu a glebę dobrze zwapnować i przeznaczyć pod uprawę roślin nieżywnościowych.
Jeżeli z powyższych powodów gleba nadaje się pod uprawę lnu oleistego, wówczas bezpośrednio przed siewem nasion trzeba zastosować nawożenie mineralne. W zależności od zasobności gleby w składniki pokarmowe należy wysiać następujące ilości w kg/ha: 40–60 N, 30–50 P2O5, 60–80 K2O i 15 MgO. Wapnowania nie należy stosować bezpośrednio przed siewem lnu. Natomiast wskazane jest nawożenie mikroelementami, jeżeli analizy gleb wykażą ich niedobór np. boru, siarki lub innych. Na rynku nasiennym obecnie znajdują się następujące odmiany lnu oleistego: Szafir, Oliwin, Jantarol i Bukoz. Ostatnia odmiana wyróżnia się od pozostałych większą odpornością na choroby typu Fuzarium oraz wysoką wydajnością nasion z 1 ha (foto 1). Wyniki plonowania wymienionych odmian lnu oleistego uzyskane w latach 2007–2009 w doświadczeniach COBORU przedstawione są w tabeli.
- W Krajowym Rejestrze wpisane są cztery odmiany lnu oleistego: Szafir, Jantarol (te dwie odmiany na zdjęciu), Bukoz i Oliwin. W tym roku do urzędowych badań rejestrowych zgłoszono kolejną odmianę
Wysokość plonu i zbiór
Wysokość plonu nasion lnu oleistego zależy w dużym stopniu od terminu siewu, którego należy dokonać w końcowym okresie siewu zbóż jarych (ok. 25 kwietnia). Bowiem zbyt wczesny siew może narazić rośliny na szkody wyrządzone przez wiosenne przymrozki. Ilość wysiewu nasion zależy przede wszystkim od ich siły i energii kiełkowania oraz masy 1000 nasion. Wynosi od 50–60 kg ha uprzednio zaprawionego materiału siewnego, wysiewanego w rozstawie rzędów 15–20 cm. Bezpośrednio przed siewem nasion należy zastosować herbicyd np. Triflurotex 480 EC w ilości 2 l/ha rozpuszczone w 300 l/ha wody w celu zwalczenia chwastów pojawiających się na plantacji lnu.
Zbioru lnu oleistego dokonuje się kombajnem zbożowym z przystosowanym przyrządem tnącym do koszenia roślin włóknistych, w okresie pełnej dojrzałości nasion i przy brązowym zabarwieniu torebek. Z uwagi na wykorzystywanie nasion dla celów spożywczych lub paszowych, nie należy przed zbiorem stosować desykacji.
Bezpośrednio po omłocie nasion trzeba oczyścić je z plew i dosuszyć zimnym powietrzem do wilgotności 8–10%. W takim stanie można je przechowywać przez dłuższy okres oczywiście w pomieszczeniach suchych i przewiewnych. Trzeba nadmienić, że nasiona lnu ze względu na wysoką zawartość białka są bardzo podatne na inwazje patogenów, które przy dużej wilgotności (> 10%) wpływają na obniżenie siły kiełkowania, co ma istotne znaczenie u nasion stanowiących materiał siewny.
| Odmiany | Plony nasion | Plony słomy odziarnowej | ||
| dt/ha | wzgl. | dt/ha | wzgl. | |
| Bukoz | 24,3 | 125 | 43,9 | 117 |
| Oliwin | 19,1 | 100 | 34,0 | 100 |
| Jantarol | 19,6 | 40,8 | ||
| NIR (0,05) | 2,6 | - | 3,8 | - |
Siemię lniane zdrowe dla ludzi i zwierząt
Pozytywne działanie siemienia lnianego znane jest od wielu pokoleń polskim rolnikom na przywracanie zdrowia cieląt i prosiąt. Poza tym na przyspieszanie gojenia ran kłutych oraz wrzodów u zwierząt, poprzez przykładanie okładów ze zmielonych i rozgrzanych nasion lub lnianych bandaży. Te właściwości wynikają ze składu nasion, które zawierają ok. 43% tłuszczu, 23 % białka ogólnego, 22 % węglowodanów, 8% włóknika i 3% popiołu. Na szczególną uwagę zasługują kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 i omega-6, aminokwasy egzogenne, śluzy i związki zwane lignanami.
Substancje śluzowe siemienia lnianego działają u ludzi osłaniająco i przeciwzapalnie w chorobach przewodu pokarmowego, wrzodach żołądka i dwunastnicy. Siemię lniane reguluje trawienie i poprawia przemianę materii. Lignany roślinne występujące w siemieniu lnianym mogą być w organizmie człowieka przetwarzane w lignany pochodzenia zwierzęcego. Niedobór tych substancji jest związany z powstawaniem i rozwojem wielu typów nowotworów. Zatem, siemię lniane zaleca się jako źródło lignanów w diecie antynowotworowej.
- Kwiaty lnu (w tym przypadku barwy fioletowej odmiany Szafir) są krótkotrwałe i opadają w ciągu jednego dnia
Odtłuszczone nasiona lnu jako suplement diety, produkowane i rozprowadzane są przez Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu pod nazwą Len Mielony. Olej lniany jest dobrym produktem spożywczym. Pozostająca z tłoczenia oleju na zimno śruta poekstrakcyjna jest doskonałym dodatkiem wysokobiałkowym (36%) do produkcji pasz treściwych dla młodych zwierząt. Bowiem skład aminokwasów tej śruty jest zbliżony do udziału aminokwasów występujących w krowim mleku.
Czy uprawa lny się opłaca?
Opłacalność uprawy lnu oleistego jest lepsza od uprawy zbóż np. jęczmienia jarego na paszę. Przyjmując wolnorynkową cenę nasion lnu oleistego do produkcji oleju w wysokości 3,- zł/kg, przy plonie ok. 20 dt/ha uzyskuje się 6 tys. zł/ha przychodu. Do tego trzeba dodać wartość słomy, która przy plonie 40 dt/ha po 15,- zł/dt wynosi 600,- zł/ha. Zatem łączny przychód z nasion i słomy stanowi 6600,- zł/ha. Słoma może być wykorzystywana do pozyskania włókna przeznaczanego na wyroby pozawłókiennicze lub w ostateczności jako surowiec do produkcji pelletów na opał. Przyjmując koszty uprawy 1 ha lnu oleistego w wysokości 3800,- zł/ha, producent może uzyskać dochód w wysokości 2800,- zł/ha, nie licząc dopłat unijnych i krajowych.
Jednocześnie w uprawie jęczmienia jarego na paszę przy plonie 60 dt/ha ziarna po 65,- zł/dt oraz 50 dt/ha słomy po 12,- zł/dt, łączny przychód wyniesie 3900,- zł/ha. Zakładając koszt uprawy 1 ha jęczmienia jarego w wysokości 3600,- zł/ha uzyskuje się dochód wartości 900,- zł/ha. Zatem można stwierdzić, na podstawie uproszczonego rachunku, że aktualnie dochód z uprawy lnu oleistego może być 3-krotnie wyższy od dochodu z uprawy jęczmienia jarego na paszę. Do tego dochodu trzeba jeszcze dodać wartość prozdrowotną siemienia lnianego, którą trudno wycenić w pieniądzu. Dlatego len zasługuje na większe wsparcie finansowe od roślin strączkowych.
Zatem powiększanie powierzchni uprawy lnu oleistego w naszym kraju powinno być przedmiotem szczególnego zainteresowania samorządów rolniczych i służb doradztwa rolniczego, ponieważ może być dobrym sposobem na zwiększenie zaopatrzenia krajowego w siemię lniane oraz poprawianie opłacalności produkcji rolniczej. Poza tym stanowić będzie znaczący udział w realizacji strategii zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju rolnictwa w Polsce.
Henryk Burczyk
IWNiRZ – Poznań
