Najczęstsze jesienne choroby zbóż - jak im zapobiec?

Ze wszystkich zbóż jęczmień i pszenica to gatunki, które najbardziej wymagają pomocy jesienią, gdyż są najbardziej porażane przez grzyby powodujące choroby. Oczywiście nie oznacza to, że pszenżyto czy żyto nie wymagają ochrony. Najczęściej problem z nasileniem chorób występuje na plantacjach sianych wcześnie lub w optymalnym terminie. Niektóre odmiany, szczególnie te siane wcześnie, o niewystarczającej odporności na choroby, wyjątkowo potrzebują ochrony. Poniżej charakterystyka najbardziej popularnych chorób zbóż, z którymi rolnicy zmagają się podczas jesiennych upraw.

(inaczej więdnięcie siewek, fuzarioza) (sprawca: Gaeumannomyces graminis). To choroba grzybowa, w której porażeniu ulegają kiełki i korzonki zarodkowe siewek. W następstwie tego na korzonkach pojawiają się brunatne zatokowe plamy lub następuje całkowite brunatnienie od miejsca infekcji. Kiełki bardzo często są zniekształcone, poskręcane, spłaszczone lub w ogóle rzadko kiedy udaje się im wyjść na powierzchnie gleby. Po porażeniu przez zgorzel pierwszy liść, o ile uda mu się wyjść na powierzchnię, już może być zniekształcony. W dolnej i podziemnej części pędu występują zatokowe plamy, brunatnienie, które po pewnym czasie może objąć cały obwód, to z kolei może spowodować żółknięcie liścia, jego więdnięcie, zasychanie i zamieranie. Choroba występuje na różnych gatunkach zbóż. Najczęściej atakowane są: pszenica ozima, żyto, jęczmień. Zgorzel siewek, czyli fuzarioza siewek jest najwcześniejszą formą fuzariozy zbóż. Może powodować straty w plonie nawet do 20%.

Zapobieganie: wybór kwalifikowanego materiału siewnego, przerwa w uprawie roślin zbożowych na tym samym polu, zwalczanie chemiczne za pomocą zaprawiania materiału siewnego, przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych, uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych gleby.

zbóż i traw (potocznie: mącznik, pleśnienie zbóż, biała pleśń) to choroba występująca powszechnie na wielu gatunkach zbóż. Ma bardzo duże znaczenie gospodarcze na wszystkich obszarach intensywnych upraw. Jest to jedna z groźniejszych chorób pszenicy i jęczmienia. Mniej poraża żyto i owies. Występuje już jesienią. Mączniak prawdziwy zbóż i traw może powodować straty w plonie nawet do 30%. Próg szkodliwości dla pszenicy w fazie krzewienia wynosi od 50 do 70% roślin z pierwszymi objawami porażenia. Sprawcą mączniaka prawdziwego zbóż są grzyby z rodzaju Blumeria graminis będące pasożytami bezwzględnymi.

Pierwsze objawy choroby na zbożach ozimych występują już późną jesienią. Objawem jest watowata, początkowo biała grzybnia, która z czasem ciemnieje i przybiera ciemnobiałą lub szarą barwę. Pośród strzępek pojawiają się owocniki (czarne kropki). Liście pod grzybnią po pewnym czasie żółkną, zamierają i pozostają tylko czarne, kuliste owocniki na liściach. Porażeniu ulegają kolejne liście.

Zapobieganie: unikanie sąsiedztwa zbóż ozimych i jarych, przerwa w uprawie roślin zbożowych na tym samym polu, przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych, zrównoważone nawożenie azotowe, wybór odmian tolerancyjnych, zwalczanie chemiczne za pomocą układowych zapraw nasiennych oraz opryskiwanie fungicydami.

liści pszenicy występuje najczęściej na pszenicy, rzadziej na pszenżycie i życie. Pojawia się także na jęczmieniu i niektórych trawach. Straty w plonie ziarna mogą wynosić od 5 do 30%, czasem może być więcej – w zależności od rozwoju choroby. Największe szkody występują w latach o dużej wilgotności. Pierwsze objawy pojawiają się na liściach wschodzącego zboża. Początkowo są to małe, jaśniejsze, podłużne plamy, które szybko żółkną. Z czasem plamy powiększają się, zajmują podłużne, oddzielone nerwami obszary o nieregularnych końcach. Później na plamach pojawiają się ciemne punkty – są to owocniki grzyba, tzw. piknidia. Przy silnym porażeniu plamy mogą występować na całym liściu, prowadząc do jego zasychania.

Septorioza liści

Zapobieganie: wybór mniej podatnych na chorobę odmian, stosowanie przerwy w uprawie roślin na tym samym polu, przyspieszenie mineralizacji resztek pożniwnych, uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych gleby, zrównoważone nawożenie azotem, fosforem i potasem, niszczenie samosiewów zbóż, opryskiwanie roślin fungicydami, zaprawianie materiału siewnego chemicznie.

jęczmienia poraża jęczmień we wszystkich fazach rozwoju. Zarodniki konidialne tworzą się w warunkach wysokiej wilgotności powietrza (około 80 proc.) na rosnących, porażonych roślinach. Proces zarodnikowania odbywa się w szerokich granicach temperatur od 10 do 25 °C (optymalnie od 15 do 20 °C). Konidia roznoszone są przez wiatr na stosunkowo małe odległości. Warto wykonać lustrację plantacji czy na liściach nie pojawiają się nowe, świeże infekcje, których sporą ilość zanotowano już jesienią oraz wczesną wiosną.

Plamistość siatkowa jęczmienia

Typowe objawy tej choroby to siateczkowate plamy, złożone z podłużnych i poprzecznych nekroz. Tkanki wokół plam ulegają chlorozie. Silnie porażone liście żółkną i zamierają. Czasami jednak objawy mogą być mylone z drugą groźną chorobą – pasiastością liści jęczmienia. Zabiegi przy użyciu środków ochrony roślin wykonuje się zapobiegawczo lub z chwilą pojawienia się pierwszych objawów choroby; od końca fazy krzewienia do fazy kłoszenia. Próg ekonomicznej szkodliwości wynosi: 10–15% liści z objawami choroby, od końca fazy krzewienia do fazy strzelania w źdźbło (pierwsze i drugie kolanko).