Naukowcy i koncerny chemiczne dość szybko znalazły odpowiedź na to, co się stało. W Europie i w Polsce zaczęła dominować rasa himalajska patogenu, a rok 2014 z powodu wysokiej wilgotności oraz niskich temperatur w kwietniu i maju stworzył wyjątkowo dobre warunki do jego rozwoju.
Szkodliwa na całym świecie
Wśród trzech gatunków rdzy porażających pszenice, rdza żółta charakteryzuje się największymi wymaganiami odnośnie wilgotności i największą wrażliwością na wahania temperatury, zwłaszcza w czasie długiego okresu inkubacji.
Corocznie na zasiewach pszenicy rdza żółta występuje w północno-zachodnich rejonach Europy we Francji, w Holandii, Danii, Wielkiej Brytanii i północnych Niemczech. W sprzyjających latach notuje się także znaczne występowanie rdzy żółtej w południowych rejonach Europy. Choroba jest powszechna w zachodnich rejonach Ameryki Północnej, górskich Ameryki Południowej, na obszarach centralnej i zachodniej Azji a także w Australii.
W Polsce jeszcze kilka lat temu rdza żółta nie stanowiła większego problemu. Pojawiała się ona sporadycznie, chociaż wg informacji naukowych, już w 1967 roku wystąpiła w Polsce w epidemicznym nasileniu, na pszenicach ozimych i jarych powodując znaczne straty w plonach. W epidemicznym nasileniu wystąpiła ostatnio w 2014 r. i od tego czasu stanowi już duży problem.
- Ze względu na charakterystyczne ułożenie urediniów oraz ich wyraźnie żółtą barwę, rdza żółta zbóż i traw nazywana jest także rdzą pasiastą
Winna rasa himalajska
Na zachodzie Europy rdza żółta stanowi duży problem od wielu lat. W Polsce to choroba, która do niedawna nie stanowiła dużego problemu. Niestety, w roku 2014 wystąpiło u nas wyjątkowo duże porażenie zbóż rdzą żółtą, a niektóre odmiany pszenżyta były porażone w 100%. Porażane były odmiany zbóż uznawane do tej pory za odporne na rdzę żółtą. Co się stało? Czy rdza żółta przełamała genetyczną odporność odmian?
Obserwuje się dużą dynamikę zmiany i rozwoju ras rdzy żółtej w Europie. Dotychczas dominujące w Europie rasy rdzy żółtej pochodzenia europejskiego zastąpiły rasy pochodzenia himalajskiego. Tym tłumaczyć można silne porażanie odmian zbóż dotychczas odpornych. W latach 2011–2014 dominującą rasą rdzy żółtej w Europie pochodzenia himalajskiego stał się tzw. typ Warrium (wojownik). Ta zmiana dotyczy także obszaru Polski.
Odporność odmianowa przełamana
Po zmianie populacji rdzy żółtej dotychczasowe dane na temat odporności trzeba weryfikować. Np. odmiana pszenżyta Dinaro uznawana w przeszłości za odporną na rdzę żółtą jest teraz odmianą porażaną przez rasę pochodzenia himalajskiego, typ Warrium. Z odmian pszenżyta silnie porażane w ostatnich latach były też: Wiarus, Mikado, a umiarkowane porażenie występowało na odmianach Andiamo, Tomko, Tulus. Z odmian pszenicy w kilku ostatnich sezonach rdzą żółtą z różną siłą porażane były w kolejności alfabetycznej m.in.: Arkadia, Astoria, Bockris, KWS Magic, KWS Ozon, Legenda, Pamier Princeps, Wydma i Zawisza.
Sprzyja chłodna wiosna
Z obserwacji wynika, że wielkość porażenia rdzą żółtą zależy w dużym stopniu od temperatur zimą. Przy średniej temperaturze w styczniu i lutym na poziomie 0 st. C i powyżej można spodziewać się dużego zagrożenia rdzą żółtą. Grzyb do rozwoju wymaga wysokiej wilgotności i niskiej temperatury w okresie kwietnia oraz maja.
Jak informował w specjalnym komunikacie Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, po silnym porażeniu w 2014 r. sprawca choroby grzyb Puccinia striiformis w przeciwieństwie do pozostałych znanych producentom rolnym gatunków rdzy (P. recondita oraz P. graminis) optimum termalne rozwoju osiąga w temperaturach ok. 10°C. W takiej temperaturze kiełkujące zarodniki dokonują penetracji liści. W warunkach sprzyjających rdza żółta poraża całą roślinę, co może powodować straty w plonie sięgające nawet 50–70%. W latach epidemicznego wystąpienia choroby straty mogą sięgać 100%.
Charakterystyczne objawy
Objawy choroby mogą wystąpić na wszystkich nadziemnych częściach rośliny tj. na liściach, pochwach liściowych, źdźbłach, kłosach, a czasem i na rozwijających się ziarniakach.
Na liściach obserwuje się wydłużone chlorotyczne pasy ograniczone nerwami, a na nich w rzędach ułożone uredinia sprawcy choroby. Na liściach odmian mało podatnych objawom często nie towarzyszą uredinia lub pojawiają się z opóźnieniem. W takiej sytuacji na liściach obserwujemy jedynie chlorotyczne i nekrotyczne smugi, które mylone mogą być z objawami septoriozy paskowanej liści.
- A to uredospory rdzy żółtej pod powiększeniem mikroskopowym
Na kłosach wystąpienie choroby można zdiagnozować odchylając plewkę. Po jej wewnętrznej stronie widoczny jest pył żółtych urediniów.
Próg szkodliwości
Według zaleceń zawartych w „Metodyce integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej”, progiem szkodliwości rdzy żółtej zbóż i traw w fazie krzewienia pszenicy jest 30% roślin z pierwszymi objawami; w fazie strzelania w źdźbło 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego; w fazie kłoszenia – pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowym.
W komunikacie IOR-PIB w Poznaniu w przypadku stwierdzenia wystąpienia choroby zaleca w oparciu o próg ekonomicznej szkodliwości wykonać zabieg opryskiwania przy użyciu substancji czynnej z grupy triazoli np. epoksykonazol, protiokonazol, tebukonazol lub w mieszaninach z substancjami czynnymi należącymi do grupy strobiluryn.
Marek Kalinowski
