Z dostępnych danych wynika, że najwięcej rzepaku jarego uprawia się w województwach zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Łączny areał zasiewu w tych województwach stanowi zwykle 60–80% ogólnej powierzchni uprawy w kraju.
Jary potrzebuje więcej roślin plonujących od ozimego
Powierzchnia zasiewów rzepaku jarego (od 20 do 95 tys. ha) zależy zawsze od srogości zimy i rośnie w latach po znaczących wymarznięciach (2003 r., 2012 r., 2016 r.) i w sezonach, kiedy jesień utrudnia siewy rzepaku ozimego. W Krajowym Rejestrze znajduje się 21 odmian rzepaku jarego, w tym trzy odmiany wpisane w 2020 r.: Gustaw, Lakritz i Lavina i jedna w br. – Fantom. Forma jara zawsze plonuje znacznie niżej od ozimej (o ok. 40%) i tylko w sezonach o dobrym rozkładzie opadów możliwe są plony na poziomie 3–3,5 t/ha.
Rzepak jary powinien być siany w ogrzaną glebę w połowie okresu siewu zbóż jarych. Z przeprowadzonych badań wynika, że opóźnienie siewu o 14 dni w stosunku do najwcześniejszego spowodowało spadek plonów aż o 30%. Rzepak jary w porównaniu do ozimego wymaga większej zwartości roślin plonujących. Wynika to z mniej masywnego pokroju, zagrożenia niedoborem wody na przełomie maja i czerwca oraz często dużych strat w liczbie łuszczyn powodowanych przez słodyszka.
Rzepak jary powinien być siany w ogrzaną glebę w połowie okresu siewu zbóż jarych. Z przeprowadzonych badań wynika, że opóźnienie siewu o 14 dni w stosunku do najwcześniejszego spowodowało spadek plonów aż o 30%. Rzepak jary w porównaniu do ozimego wymaga większej zwartości roślin plonujących. Wynika to z mniej masywnego pokroju, zagrożenia niedoborem wody na przełomie maja i czerwca oraz często dużych strat w liczbie łuszczyn powodowanych przez słodyszka.
Rzepak jary w porównaniu z ozimym ma niższe potrzeby pokarmowe
Plonowanie rzepaku jarego warunkowane jest mocno dostępnością wody, ale też – jak w przypadku rzepaku ozimego – stanowisko musi mieć co najmniej średnią zasobność w fosfor i potas oraz uregulowany odczyn pH gleby. Przy przesiewie formy ozimej formą jarą rzepaku stanowisko jest optymalne, a czynnikiem limitującym plon będzie rozkład i suma opadów, a także presja słodyszka, który w rzepaku jarym szkodzi bardziej. Oczywiście rzepak jary, w porównaniu z ozimym, ma niższe potrzeby pokarmowe, a tym samym nawozowe. Po prostu ma niższy potencjał plonowania. Azot, jeżeli jego obliczona dawka pod oczekiwany plon nie przekracza 80 kg/ha powinien być zastosowany w całości przedsiewnie.
W zależności od rodzaju przedplonu i zasobności gleb, zalecane dawki fosforu wynoszą od 40 do 75 kg P2O5/ha, a potasu od 110 do 150 kg K2O/ha. Fosfor i potas powinniśmy zastosować jesienią, a jeżeli wiosną, to w formie nawozów wieloskładnikowych (najlepiej NPK + S) przesiewnie mieszając nawozy z glebą. Optymalne zagęszczenie roślin rzepaku jarego po wschodach powinno wynosić 90–110 roślin na metrze kwadratowym.
Uwzględniając masę tysiąca nasion współcześnie uprawianych odmian, czystość nasion i zdolność kiełkowania – odpowiada to ilości wysiewu to od 3,3 do 5 kg nasion/ha. Większą ilość wysiewu należy stosować na glebach słabszych, a mniejszą na żyznych i sprawnych. Nasiona rzepaku jarego powinny być siane płytko na głębokość 1,5–2 cm. Jedynie przy nadmiernie przesuszonej i rozpylonej wierzchniej warstwie gleby wysiewany głębiej – 2–3 cm.
W zależności od rodzaju przedplonu i zasobności gleb, zalecane dawki fosforu wynoszą od 40 do 75 kg P2O5/ha, a potasu od 110 do 150 kg K2O/ha. Fosfor i potas powinniśmy zastosować jesienią, a jeżeli wiosną, to w formie nawozów wieloskładnikowych (najlepiej NPK + S) przesiewnie mieszając nawozy z glebą. Optymalne zagęszczenie roślin rzepaku jarego po wschodach powinno wynosić 90–110 roślin na metrze kwadratowym.
Uwzględniając masę tysiąca nasion współcześnie uprawianych odmian, czystość nasion i zdolność kiełkowania – odpowiada to ilości wysiewu to od 3,3 do 5 kg nasion/ha. Większą ilość wysiewu należy stosować na glebach słabszych, a mniejszą na żyznych i sprawnych. Nasiona rzepaku jarego powinny być siane płytko na głębokość 1,5–2 cm. Jedynie przy nadmiernie przesuszonej i rozpylonej wierzchniej warstwie gleby wysiewany głębiej – 2–3 cm.
- Warto dodać, że w gatunku jarym rzepaku poszukuje się odporności na kiłę (objawy choroby na zdjęciu) i jest obecnie w Europie jedna i jedyna taka odmiana hodowli Rapool – Menthal F1. Ma ona podwyższoną odporność na występujące rasy kiły kapustnych i jednocześnie doskonały potencjał plonotwórczy. W doświadczeniach uzyskała średni plon względny na poziomie 114% wzorca
Rzepak jary zagrożony inwazją słodyszka
Uprawa rzepaku jarego bywa zawodna z powodu niekorzystnego przebiegu warunków meteorologicznych. Należy pamiętać też, że rzepak jary jest bardziej zagrożony niż rzepak ozimy stratami powodowanymi przez uszkodzenia słodyszka rzepakowego. Stadium szkodliwym są oczywiście chrząszcze.
Słodyszek jest groźniejszy w uprawie rzepaku jarego niż ozimego. Największe straty wyrządza, gdy pojawi się w rzepaku ozimym wcześnie, a rośliny przed kwitnieniem rozwijają się wolno. Jeśli faza pączkowania z powodu chłodów przedłuża się, szkody wyrządzane przez słodyszka mogą być bardzo duże. Uszkodzone pąki żółkną, usychają i następnie odpadają, a pozostają jedynie szypułki kwiatowe.
Rzepak jary rozwija się w innym rytmie i zawsze jest zagrożony inwazją słodyszka, jak wspomniałem, znacznie bardziej niż rzepak ozimy. Kto zamierza uprawiać formę jarą rzepaku po raz pierwszy musi o tym bezwzględnie pamiętać.
Słodyszek jest groźniejszy w uprawie rzepaku jarego niż ozimego. Największe straty wyrządza, gdy pojawi się w rzepaku ozimym wcześnie, a rośliny przed kwitnieniem rozwijają się wolno. Jeśli faza pączkowania z powodu chłodów przedłuża się, szkody wyrządzane przez słodyszka mogą być bardzo duże. Uszkodzone pąki żółkną, usychają i następnie odpadają, a pozostają jedynie szypułki kwiatowe.
Rzepak jary rozwija się w innym rytmie i zawsze jest zagrożony inwazją słodyszka, jak wspomniałem, znacznie bardziej niż rzepak ozimy. Kto zamierza uprawiać formę jarą rzepaku po raz pierwszy musi o tym bezwzględnie pamiętać.
- Rzepak jary (na zdjęciu odmiana populacyjna Markus) ma inny rytm rozwoju niż ozimy i jego okres kwitnienia sprzyja niestety silniejszym szkodom wyrządzanym przez słodyszka
Odmiany rekomendowane
Województwa tworzące Listy Odmian Zalecanych rzepaku jarego rekomendują do uprawy na 2021 r. 10 odmian – 6 mieszańcowych i 4 populacyjne:
- Kujawsko-Pomorskie: Lumen F1, Goliat, Lexus F1, Markus, Bruno i Brander F1 z katalogu CCA;
- Podkarpackie: Legolas F1, Lumen F1, Markus, Bruno, Lagonda F1 i Lancia F1;
- Zachodniopomorskie (LOZ na 2020 r.;woj. nie zaktualizowało jeszcze listy na 2021 r.) : Legolas F1, Lumen F1, Lexus F1 i Libero.
Czym charakteryzuję się odmiany z LOZ? Poniżej przedstawiamy ich skróconą charakterystykę (wg COBORU):
- Legolas -Odmiana mieszańcowa o dużym plonie nasion. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o nieco większej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową – większa od średniej, na czerń krzyżowych – średnia.
- Lumen-Odmiana mieszańcowa dająca bardzo duży plon nasion. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Rośliny średniej wysokości o nieco większej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową – większa od średniej, na czerń krzyżowych – średnia.
- Goliat-Odmiana populacyjna o plonie nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.
- Lexus-Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów powyżej średniej, zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.
- Markus-Odmiana populacyjna. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej średniej, glukozynolanów przeciętna. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej względnie mała, włókna mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Podatność na porażenie przez czerń krzyżowych – średnia.
- Bruno-Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących zarejestrowanych odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o nieco mniejszej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.
- Lagonda-Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.
- Libero-Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.
- Lancia-Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.
- Bruno, Goliat (na zdjęciu), Markus i Libero, wszystkie z Hodowli Roślin Strzelce, to cztery odmiany populacyjne rzepaku jarego znajdujące się na Liście Odmian Zalecanych
Marek Kalinowski
Zdjęcia: Marek Kalinowski
