Zagrożenie śmietką jest i na szczęście przybywa możliwości jej ograniczania. Są insektycydy, środki biologiczne i zaprawy. Duże znaczenie ma też dobór odmian. Te z silnym jesiennym wigorem lepiej i szybciej regenerują uszkodzenia. Pamiętajmy jednak, że nawet niewielkie szkody wyrządzone przez śmietkę przy mroźnej zimie skazują uszkodzone rośliny na śmierć.
Śmietka kapuściana - co o niej wiemy?
O aktualnych możliwościach chemicznego ograniczania śmietki piszemy na końcu. Pamiętajmy, że podstawą skutecznej walki z agrofagami jest znajomość ich biologii rozwoju i potencjalnej szkodliwości. Dlatego przypominamy dziś najważniejsze informacje z życia śmietki kapuścianej, której populacja po wycofaniu zapraw insektycydowych miała się w ostatnich latach bardzo dobrze.
Śmietka kapuściana oprócz rzepaku żeruje przede wszystkim na roślinach kapustowatych uprawnych (kapusta, brokuł, brukiew, rzepa ścierniskowa) i na chwastach (gorczyca polna, rzodkiew świrzepa, tobołki polne). Owad dorosły śmietki kapuścianej to muchówka przypominająca miniaturę muchy. Jest długości 5–6 mm i ma czerwoną plamkę na srebrzystobiałym czole. Samiec jest mniejszy (5–5,5 mm) i czarnoszary, samica (6–6,5 mm) jest brązowoszara. Larwa śmietki jest długości od 7 do 8 mm, żółtawobiała, bez wyraźnie wyodrębnionej głowy i bez odnóży. Poczwarka śmietki ma długość od 4 do 7 mm i jest brązowa w kształcie beczułki.
Formą zimującą śmietki w glebie jest poczwarka. Osobniki dorosłe opuszczają glebę w kwietniu lub maju i po tygodniu samice składają jaja długości 1 mm, po ok. 100 sztuk w małych złożach przy szyjce korzeniowej roślin żywicielskich. Po 4–8 dniach wylęgają się larwy, które początkowo żerują na korzeniach bocznych, później na głównych i szyjce korzeniowej. W biologii tego szkodnika są informacje, że rzepak jest zagrożony od pierwszego pokolenia śmietki kapuścianej. Wyrządzane szkody są największe jeśli maj i czerwiec są suche.
Po 3–4 tygodniach larwy z pierwszego pokolenia przepoczwarczają się (najczęściej w glebie, czasami w uszkodzonych roślinach). Kolejne pokolenie śmietki pojawia się w lipcu i sierpniu, trzecie we wrześniu i październiku, opanowując młode rośliny rzepaku lub jego samosiewy, a czwarte w listopadzie. Rozwój (ilość pokoleń) i szkodliwość zależą od pogody.
Śmietka kapuściana uszkadza korzenie rzepaku
Jesienne uderzenie trzeciego i rzadziej czwartego pokolenia może uszkodzić nawet ponad połowę korzeni rzepaku i powodować znaczne ubytki w obsadzie roślin. Uszkodzenia silnie zmniejszają zimotrwałość roślin. Kiedy na masowe uszkodzenia nałoży się mroźna zima, rzepak ma małe szanse przetrwania.
Na szyjce korzeniowej i korzeniach uszkodzonego przez śmietkę rzepaku występują brązowe przebarwienia oraz miejsca nadgniłe. W zewnętrznej warstwie korzenia, jak i we wnętrzu szyjki korzeniowej znajdują się chodniki z obumarłą tkanką, w której żerują larwy śmietki kapuścianej.
Silnie uszkodzone rośliny mogą całkowicie obumierać, są łatwiej porażane przez suchą zgniliznę kapustnych i werticiliozę. Rzepak uszkodzony jesienią przez śmietkę kapuścianą słabo zimuje i przy srogich mrozach takie plantacje wypadają jako pierwsze. Przy łagodniejszych zimach rzepak przetrwa i w dużym stopniu zregeneruje system korzeniowy, ale takie plantacje częściej niż nieuszkodzone przez śmietkę wylegają oraz wcześniej dojrzewają.
Tradycyjne metody ograniczania śmietki kapuścianej
Niezwykle istotne w ograniczaniu śmietki jest stosowanie izolacji przestrzennej od innych roślin kapustowatych, unikanie monokultury i uproszczeń w agrotechnice oraz zwalczanie chwastów kapustowatych. Prawidłowa agrotechnika i dobre uwilgotnienie gleby pozwalają roślinom zregenerować system korzeniowy. Oczywiście dzieje się to na zasadzie coś za coś. Roślina zamiast skupić się na wzroście i rozwoju składników struktury plonowania przez pewien czas wydatkuje energię na korzenie.
Przy zagrożeniu śmietką, które wynika z obserwacji populacji pokolenia pierwszego i drugiego zaleca się nieco wcześniejszy siew i zwiększenie normy wysiewu. Te niechemiczne możliwości są bardzo pomocne. Chociaż nie można mówić o dużych różnicach w podatności odmian na szkody wyrządzane przez śmietkę, to zdecydowanie lepiej bronią się przed tym szkodnikiem odmiany mieszańcowe. Chodzi tutaj oczywiście o przewagę ich wigoru jesiennego i wiosennego w stosunku do odmian populacyjnych i silniejsze zdolności regeneracyjne.
Biologiczne środki ograniczające występowanie śmietki kapuścianej
Progiem ekonomicznej szkodliwości śmietki kapuścianej jest w czasie obserwacji plantacji od września do listopada w fazie BBCH 15–19 stwierdzenie 1 śmietki w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni. Używając żółtych naczyń, żółtych tablic lepowych lub pułapek feromonowych określamy nalot muchówek na plantację, ale zagrożenie możemy też ocenić obserwując korzenie roślin wg procedury zalecanej przez Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, dostępnej w wielu publikacjach.
Jak ograniczać śmietkę? Oczywiście zgodnie z integrowaną ochroną roślin najlepiej produktami biologicznymi. Jest taki np. w ofercie firmy Procam. To DeliaSTOP przeznaczony do higienizacji środowiska upraw roślin kapustnych. Wyciągi roślinne i kompozyt bakteryjny zawarte w produkcie regulują rozwój mikroflory na korzeniach, łodygach i liściach roślin, powodując, że roślina jest znacznie mniej atrakcyjna dla owadów. Produkt stwarza niekorzystne dla rozwoju larw śmietki kapuścianej warunki w glebie, co ogranicza jej szkodliwość. Można go stosować bezpośrednio przed siewem lub nalistnie, do fazy 2–4 liści właściwych rzepaku.
Podobne rozwiązania ze wsparciem preparatami mikrobiologicznymi oferuje większość firm. Np. firma Agrii proponuje stosowanie preparatu Brasika Pro. To nie jest bioinsektycyd. To produkt wpisany na listę IUNG – nawozowe produkty mikrobiologiczne, do stosowania w uprawach roślin kapustnych narażonych na uszkodzenia spowodowane żerowaniem śmietek, pchełek, tantnisia czy gnatarza. Zawarte w produkcie bakterie kolonizując strefę korzeniową oraz części nadziemne, wytwarzają szereg aktywnych metabolitów korzystnie wpływających na wzrost, odżywienie i rozwój roślin. Bakterie tworzą barierę mikrobiologiczną – tzw. efekt zajętego miejsca, indukują odporność roślin i wspomagają procesy regeneracyjne po wystąpieniu czynników stresowych.
Firma Osadkowski proponuje zastosowanie preparatu mikrobiologicznego bi root zawierającego wyizolowane bakterie kolonizujące glebę w strefie korzeniowej. Preparat wzmacnia rośliny i stwarza niekorzystne środowisko dla szkodników, w tym śmietki, zniechęcając je do atakowania i żerowania. W praktyce stosowane jest zaprawianie nasion zaprawami insektycydowymi i fungicydowymi wsparte np. cynkiem. To dodatkowy bodziec podkręcający wigor jesienny rzepaku, szybszy wzrost systemu korzeniowego i większą odporność. To również bardzo korzystne z punktu widzenia ograniczania uszkodzeń wyrządzanych przez śmietkę.
Ochrona chemiczna przed śmietką
Są też dostępne dwie zaprawy insektycydowe. Rejestrację w rzepaku na pchełkę ziemną, pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą i gnatarza rzepakowca ma zaprawa Lupimosa 625 FS i Lumiposa Xtra OSR (cyjanotraniliprol), a od kilku sezonów nowoczesna zaprawa Buteo Star (flupyradifuron) ma rejestrację na śmietkę kapuścianą, pchełkę rzepakową, pchełkę ziemną.
Progi szkodliwości mają zastosowanie do chemicznych zabiegów nalistnych. Wcześniej były okresy, w których chemicznych możliwości ograniczania śmietki po prostu nie było. Teraz sytuacja jest lepsza. Poza zaprawami do zwalczania śmietki i innych szkodników w rzepaku ozimym rejestrację ma jedenaście insektycydów:
Belem 0,8 MG i Columbo 0,8
WG zawierają cypermetrynę z rejestracją na śmietkę kapuścianą i pchełkę rzepakową (te preparaty mają rejestrację także w rzepaku jarym);
Delmetros 100 SC, Koron 100 SC i Pilgro 100 SC zawierają deltametrynę z rejestracją na pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą, słodyszka rzepakowego i pryszczarka kapustnika;
Aceptir 200 SE, Apis 200 SE i Los Ovados 200 SE zawierają acetamipryd z rejestracją na mszyce, gnatarza rzepakowca, pchełkę rzepakową i śmietkę kapuścianą.
Inazuma 130 WG, Inpower 130 WG i Nepal 130 WG zawierają acetamipryd i lambda-cyhalotrynę z rejestracją na tantnisia krzyżowiaczka, pchełkę rzepakową, śmietkę kapuścianą, mszyce, mączlika, gnatarza rzepakowca, miniarkę, chowacza galasówka i rolnice.
Marek Kalinowski
