Nowe odmiany grochu ozimego
Najlepiej poznaną w praktyce odmianą grochu ozimego jest Dexter uprawiany nawet na Warmii i Mazurach. Najnowszymi w ofercie są natomiast odmiany Feroe, Lapony. Dla większości rolników to nadal gatunek i odmiany w sferze ciekawostek, a nie praktyki. Ale kto wie, za sezon czy dwa zagoszczą w gospodarstwie, a potem przyjdzie czas na ozimy owies i bobik? Powtarzające się wiosenne susze dla roślin jarych niosą duże ryzyko niepowodzenia w uprawie. Oziminy zdecydowanie lepiej sobie z tym radzą wykorzystując zapasy wody pozimowej, ale ryzyko wymarznięć pozostaje.
Większość odmian grochu ozimego dopiero w badaniach
Nowymi odmianami i innowacjami warto się interesować i je poznawać. I trzeba też zdawać sobie sprawę z tego, że większość proponowanych na rynku odmian ozimych lub zimujących form grochu, owsa i bobiku nie przechodziło badań urzędowych COBORU. To odmiany z katalogu CCA albo dopiero zgłoszone do polskich badań. Z tego też powodu trudno często znaleźć potwierdzone w wieloletniej praktyce zalecenia agrotechniczne. Kilka takich podstawowych zaleceń przedstawię niżej. Owszem, informacje o uprawie można zdobyć na Dniach Pola hodowców i przy okazji zobaczyć, jak te odmiany nowych gatunków ozimych rosną. Warto takie okazje wykorzystywać.
Zacznijmy od odmian. W Krajowym rejestrze nie ma wpisanych grochów ozimych, ale trwają badania urzędowe zgłoszonej do nich odmiany Feroe i Ferwest z Saaten Union oraz kliku odmian ze strzeleckiej hodowli roślin jeszcze o nazwach kodowych, m.in.:
- STH 10224,
- STH 10124,
- STH 10425,
- STH 10525.
Na jeszcze niewielkim obszarze jest już uprawiany w Polsce owies ozimy. Zaczęło się od odmiany KWS Snowbird. Teraz w krajowej ofercie jest także odmiana RGT Southwark (z RAGT), Eagle – wszechstronna i superwczesna odmiana owsa ozimego, która wyróżnia się wysokim poziomem plonowania w Polsce, Austrii i Szkocji (w ofercie Danko HR), Rhapsody – odmiana żółtoziarnista (z Saaten Union). Ale nie ma ich w Krajowym rejestrze. Jedyną zarejestrowaną odmianą owsa ozimego jest Edzio z HR Strzelce. W badaniach urzędowych COBORU są wymienione wcześniej KWS Snowbird i RGT Southwark oraz cztery odmiany pod nazwami kodowymi z HR Strzelce:
- RAH 0124,
- RAH 0224,
- RAH 0324,
- RAH 0425.
Augusta i Arktis – zimujące bobiki
Zupełnym zaskoczeniem są pierwsze odmiany bobiku ozimego. Ozimego, bo przy ewentualnym zgłoszeniu odmian do badań urzędowych będzie to forma ozima. Hodowcy roślin w przypadku ozimego grochu, owsa i bobiku mówią, aby określać ozime odmiany tych gatunków odmianami zimującymi. Wracając do bobiku odmianą zimującą, która była na niewielkich areałach testowana w zakończonym sezonie w Polsce jest Augusta z Saaten Union. Drugą w ofercie tej hodowli odmianą zimującego bobiku będzie Arktis.
Według okrojonych zaleceń agrotechnicznych bobik zimujący zaleca się siać od 15 października w zagęszczeniu 30–40 nasion/m². Dla porównania, w Niemczech zaleca się siać go jeszcze rzadziej w ilości ok. 25 nasion/m2. Taka norma wysiewu, bo bobik ozimy, tak jak groch ozimy, tworzy dodatkowe pędy boczne.
Jak głęboko siać bobik?
Na lżejszych glebach na głębokość 8–10 cm, na ciężkich – 6–8 cm. Augusta jest jedną z pierwszych na polskim rynku odmian bobiku ozimego. Jej największymi atutami są wysoka tolerancja na warunki zimowania oraz wysoka odporność na wyleganie. Odmiana wyróżnia się dynamicznym startem wegetacji i szybkim zwarciem rzędów, co ogranicza rozwój chwastów i sprzyja efektywnemu wykorzystaniu zasobów wody pozimowej. Wczesne kwitnienie i szybkie zawiązywanie strąków przekładają się na stabilne i wysokie plony. Odmiana ta jest najchętniej wybieranym bobikiem ozimym w Niemczech. Drugą, pewnie też niebawem dostępną odmianą bobiku ozimego tej samej hodowli będzie Arktis.
Patrząc na wchodzący na polskie pola bobik ozimy dodam, że zainteresowani rolnicy mogą i powinni przeanalizować polskie badania dotyczące jesiennych siewów bobiku. Prowadził takie m.in. Janusz Prusiński i Magdalena Borowska z Katedry Agronomii, Politechniki Bydgoskiej. Przedmiotem badań była ocena wpływu 2 jesiennych i wiosennego terminu siewu na przezimowanie i plonowanie 6 zagranicznych odmian bobiku w 3 sezonach wegetacyjnych 2017/2018, 2018/2019 i 2019/2020. Krajową odmianę Albus każdego roku wysiewano w doświadczeniu tylko wiosną.
Ozime odmiany grochu
Ocieplanie się klimatu, łagodniejsze zimy, wiosenne susze. To zmusza do szukania alternatywnych technologii uprawy roślin i szukania gatunków lepiej wpisanych w te zmiany pogodowe. Zdecydowanie lepiej wykorzystują jesienne i zimowe zapasy wody gatunki ozime. Rosnące zainteresowanie uprawą jęczmienia ozimego, grochu ozimego, ostatnio owsa ozimego, a niebawem pewnie bobiku ozimego są na to dowodem.
Groch ozimy rolnicy uprawiają, ale do tej pory paleta odmian była bardzo ograniczona. To się zmienia, bo do grona hodowców grochu ozimego dołączyła HR Strzelce. Jak podkreślał w br. na Dniach Pola w Strzelcach Piotr Stefański z HR Strzelce – to bardziej zimujące, a nie ozime odmiany grochu. Czego można oczekiwać przy uprawie grochu ozimego (zimującego) w porównaniu z odmianami grochu jarego.
W prowadzonej uprawie nasiennej w HR Strzelce groch zimujący w ostatnich sezonach plonował o ok. 1 t/ha wyżej od jarego. To zasługa m.in. wielopędowości odmian zimujących. Groch jary ma jeden do dwóch pędów bocznych, ozimy wykształca do 10 pędów bocznych, na których zawiązują się strąki.
Jak zimotrwały jest groch ozimy?
Z badań w komorach chłodniczych w tych samych warunkach dla jęczmienia ozimego i grochu ozimego wynika, że groch jest bardziej zimotrwały od jęczmienia. To już coś!
Groch ozimy należy siać w obsadzie 100–120 nasion/m2, na głębokość 4–6 cm, zależnie od stanowiska.
Kiedy siać groch ozimy?
Po 15 października i np. na strzeleckich polach był siany w ub.r. w drugiej połowie października. To w tej lokalizacji najlepszy, najbardziej optymalny termin. Siewy listopadowe raczej nie wchodzą w grę. W poprzednich latach żniwa grochu ozimego miały miejsce w połowie czerwca, w tym roku przez chłodną wiosnę ten termin przesunął się o dwa tygodnie. Generalnie groch ozimy, jak i bobik ozimy schodzą z pola o ok. 2 tygodnie wcześniej niż formy jare. To też ma duże znaczenie w planowaniu uprawy roślin następczych.
Jedyny zarejestrowany ozimy owies Edzio
Według danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa powierzchnia uprawy owsa ozimego w roku 2024 wyniosła 1812 ha, w br. szacowany był na prawie 9000 ha. Największy udział powierzchni uprawy w 2024 r. przypadł odmianie KWS Snowbird (78%), następnie RGT Southwark (20%) i Rhapsody (2%). Odmiana KWS Snowbird jest pierwszą z dostępnych odmian owsa ozimego na polskim rynku, ale pierwszą odmianą po badaniach urzędowych COBORU wpisaną do Krajowego rejestru jest Edzio z Hodowli Roślin Strzelce.
Edzio to pierwsza odmiana owsa zwyczajnego ozimego w Krajowym rejestrze. Edzio jest żółtoziarnisty. W badaniach jego plon ziarna z łuską był dość duży, średnio na poziomie 102% odmian wzorcowych, natomiast plon ziarna bez łuski – średnio 99% wzorca. Zimotrwałość jest oczywiście mała (3°). Odporność Edzia na mączniaka prawdziwego – duża, na rdzę owsa i helmintosporiozę – średnia. Rośliny są średniej wysokości, odporne na wyleganie. Termin wiechowania dość późny, dojrzewania średni. Udział łuski i masa 1000 ziaren duża do bardzo dużej, zawartość białka średnia. Tolerancja na zakwaszenie gleby jest mała.
Do tej charakterystyki pierwszej w Krajowym Rejestrze odmiany opwsa ozimego należy dodać, że na doświadczeniach rejestrowych z owsem ozimym wystąpił mączniak prawdziwy, rdza owsa i helmintosporioza. Zimotrwałość, która jest istotnym parametrem owsa zwyczajnego ozimego, w doświadczeniach rejestrowych była porównywana do odmiany jęczmienia ozimego o nazwie Teuto. Owies ozimy to ciągle niszowa uprawa, a podstawowym źródłem zaleceń agrotechnicznych powinien być hodowca odmiany, ewentualnie specjaliści COBORU realizujący doświadczenia w Stacji najbliższej gospodarstwu. W zaleceniach można wyczytać, że zalecanym terminem jego siewu jest okres między 20 września a 10 października w ilości do ok 400 ziaren/m2, na głębokość 3–4 cm.
Pionierzy uprawy owsa ozimego w Polsce mają pewne wytyczne dla hodowców w kwestii agrotechniki. Ale tego trzeba się uczyć. Np. tegoroczna kolekcja owsa ozimego pokazywana w HR Strzelce prezentowała się idealnie. Owies był wysiany 2 października 2024 r. i w ramach doświadczenia w terminie o 3 tygodnie późniejszym, który także przezimował. Siew był wykonany w obsadzie 450 ziaren/m2 i w obsadzie 350 ziaren/m2.
Czy poza grochem, bobikiem i owsem do praktyki wejdą kolejne gatunki roślin zimujących?
Kto wie. Nie jest tajemnicą, że prowadzone były i są doświadczenia z łubinami, głównie łubinem wąskolistnym i białym, w poszukiwaniu odmian zimujących.
Marek Kalinowski
