Ale z pewnością rodzi to pewne problemy i ogranicza możliwość zarządzania odpornością chwastów. Odporność chwastów jest monitorowana i badana od wielu lat. Miotła zbożowa to groźny chwast zbóż obecny właściwie na wszystkich polach w całym kraju. Na wielu są jej biotypy odporne na substancje czynne z grupy inhibitorów ALS i ACCazy i to jest duży problem. Z badań wynika, że obecnie w Polsce 90% badanych biotypów miotły zbożowej ma odporność metaboliczną, a 33% z nich ma już różne mutacje genetyczne z odpornością na ALS.
Uproszczona uprawa utrudnia zwalczanie miotły zbożowej
Walka z odpornością miotły zbożowej jest trudna i znaczenia nabiera w niej agrotechnika i zmianowanie. Od tej metody zacznę. W tym roku obserwowałem wnioski z jednorocznego doświadczenia (to jeszcze nie badanie, a raczej obserwacja) firmy Agrii w gospodarstwie rolnym Artura Komorowskiego w Pomorzu (woj. mazowieckie), będącego pracownikiem firmy. Gospodarz prowadzi uproszczoną uprawę, co nasila problemy ze skutecznym zwalczaniem miotły w pszenicy ozimej.
Termin siewu pszenicy ozimej a występowanie miotły zbożowej
Badano w pszenicy ozimej wpływ jej terminu siewu na skalę występowania chwastu. Pszenica ozima w terminie optymalnym była siana 2 października i w terminie opóźnionym o 3 tygodnie. Z jesiennych obserwacji w 2024 r. wynikało, że termin siewu ma duży wpływ na kompensację miotły. Na poletkach kontrolnych w pszenicy sianej 2 października wschodziło jesienią średnio ponad 130 szt. miotły zbożowej/m2, a w pszenicy sianej z 3-tygodniowym opóźnieniem (pod koniec października) wschodziło 50 szt./m2. Opóźnienie siewu znacznie ogranicza problem miotły i łatwiej ją zwalczyć. To ważny wniosek i który powinien być przydatny także w przeciwdziałaniu odporności chwastów na herbicydy. Taka metoda wykorzystująca w tym przypadku opóźnienie siewu wpisuje się w integrowane metody ochrony roślin.
Odporność miotły zbożowej jest powszechna
Prekursorem badań zjawiska odporności chwastów, w szczególności odpornej miotły zbożowej jest prof. dr hab Kazimierz Adamczewski. Stworzył on mapę z punktami lokalizacji, gdzie stwierdził biotypy miotły odpornej. Zdaniem ekspertów, najbardziej zmutowane i najbardziej odporne biotypy miotły zbożowej w Polsce rosną na Mazurach. Nie pokazujemy tej mapy odporności. Mimo że są na niej białe punkty, to zdaniem ekspertów tylko dlatego, że próbek nasion miotły zbożowej z tych miejsc po prostu nie badano.
Co bardzo ważne – odporne biotypy miotły zbożowej mogą pojawiać się z powodu genetycznej odporności przekazywanej następnym pokoleniom. W przypadku odporności genetycznej nasiona miotły przenosi wiatr i miotła nieodporna może być zapylona pyłkiem biotypów odpornych także na polach, na których nigdy nie stosowano herbicydów ALS. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym ekspansji odpornych biotypów jest olbrzymi współczynnik jej rozmnożenia. Jej bardzo drobne, lekkie nasiona przenosi wiatr na znaczne odległości.
Dziś przypomnimy fakty związane z odpornością miotły i warto przypomnieć typową biologię jej rozwoju oraz znaczenie technologii uprawy w redukcji glebowego banku nasion tego i innych chwastów.
Jakim chwastem jest miotła zbożowa?
Miotła zbożowa jest w zbożach ozimych jednym z najgroźniejszych chwastów. Jesienią tworzy 6–8 i więcej źdźbeł, a jedna roślina może wytworzyć nawet 12 tysięcy nasion. Forma jara miotły zbożowej tworzy wiosną 2–4 źdźbła. Jesienna forma miotły, ale też inne chwasty wchodzące jesienią silniej rosną i wytwarzają więcej nasion, przyczyniając się do zwiększenia ich zapasu w glebie. Ziarniaki miotły zbożowej najczęściej kiełkują jesienią, zwłaszcza w czasie ciepłej i wilgotnej pogoda. Siewki są początkowo mało widoczne, a pierwszy liść jest bardzo wąski. Jego szerokość wynosi zaledwie 0,5 mm, a długość waha się od 15 do 30 mm. To może utrudniać ocenę stopnia zachwaszczenia plantacji i skłaniać do rezygnacji z zabiegu herbicydowego, ale to błąd. Jeśli jesienią nie wykonamy zabiegu, to na przedwiośniu i wiosną miotła silnie rozkrzewia się i staje się mniej wrażliwa na działanie herbicydów. Stąd tylko krok, aby na stanowisku pojawiły się biotypy odporne.
Normalnie z 10 roślin miotły zbożowej na 1 mkw. osypuje się aż 12 tys. ziarniaków. Warto dodać, że często jedna silna roślina miotły zbożowej też może wykształcić nawet 12 tys. ziarniaków. Jeżeli w tej wyliczance przyjmiemy, że tylko 50% ziarniaków będzie zdolna skiełkować i że herbicydami zniszczymy ponad 90% wschodzących chwastów, to i tak w najlepszym układzie w następnym roku ilość roślin miotły co najmniej się potroi.
Jakie metody uprawy gleby pomogą w walce z miotłą zbożową?
Warto rozważyć różne metody uprawy gleby, które pozwolą zredukować liczbę chwastów w sposób mechaniczny. Należy wybierać właściwy, optymalny termin siewu i siać w odpowiedniej gęstości i na właściwą głębokość, ale jak pokazuje przedstawione na wstępie doświadczenie, opóźnienie siewu znacznie redukuje jesienne wschody miotły. Znacząco ogranicza miotłę uprawa płużna, uproszczenia jej sprzyjają, monokultura również.
Jak zarządzać odpornością chwastów?
Chociaż problem miotły odpornej na herbicydy z substancjami z grupy ALS narasta, to obecnie można jeszcze sobie z tym radzić. Można skutecznie kontrolować miotłę zbożową herbicydami z innych grup. Istnieje jednak realne zagrożenie, że chwast ten w trosce o przetrwanie zrobi kolejny skok ewolucyjny w biologii rozwoju. Oczywiście bez flufenacetu będzie trudniej.
W zakresie zarządzania odpornością chwastów producenci środków ochrony roślin sugerują firmowe rozwiązania i w razie problemu zachęcam do bezpośrednich kontaktów. Podstawą każdego jest rotacja substancji czynnych. Zanim kupimy herbicyd powinniśmy dowiedzieć się czy cechuje go jeden czy dwa mechanizmy działania na chwasty. To ważne, bo istnieje na rynku wiele produktów o tym samym mechanizmie działania i rotacja polegająca tylko i wyłącznie o zmianie herbicydu na taki, który różni się tylko nazwą handlową nic nie daje.
Należy stosować przemiennie herbicydy o zasadniczo innych mechanizmach działania. Można też łączyć herbicydy o różnych mechanizmach działania i stosować je w mieszaninach zbiornikowych. Można wybierać między odchwaszczaniem przedwschodowym i powschodowym zbóż ozimych jesienią lub aplikacją herbicydów wiosenną. Najważniejsze jest, aby świadomie zarządzać i rotować substancje czynne o różnych mechanizmach działania w oparciu o grupy wg klasyfikacji HRAC. Przy wiosennych poprawkach na miotłę trzeba przestrzegać kilku ważnych zasad wynikających z właściwości substancji czynnych herbicydów i fizjologii chwastu. Jeżeli faktycznie zachwaszczenie miotłą na wiosnę będzie duże – trzeba ją wyeliminować jak najszybciej. Koniecznie musimy wybrać herbicyd z substancją czynną inną niż zastosowana jesienią.
Marek Kalinowski
