Ziemniaki bardzo lubią obornik. Do właściwego rozwoju i wysokiego plonowania potrzebują też znacznych ilości wody, zwłaszcza w krytycznej fazie tuberyzacji.
Niedobór wody ogranicza plon ziemniaków
Według GUS, na początku okresu wegetacji w 2024 r. uwilgotnienie gleby było optymalne dla roślin ziemniaka. Późniejszy przebieg warunków pogodowych z występującym w wielu rejonach kraju niedoborem opadów deszczu, nierównomiernym ich rozkładem i wysokimi temperaturami powietrza spowodował, że potencjał plonotwórczy ziemniaków nie był w pełni wykorzystany.
Czy potencjał plonotwórczy ziemniaka zostanie w tym roku wykorzystany?
Do końca wegetacji wiele może się jeszcze zdarzyć. Dla plonowania ziemniaków i jakości plonu bulw bardzo istotny jest poziom opadów i temperatury. Zarówno nadmiar, jak i niedobór wody ogranicza prawidłowy rozwój tych roślin przez cały okres wegetacyjny. Zapewnienie odpowiednich warunków wodno-powietrznych jest niezbędne dla właściwego rozwoju systemu korzeniowego, tworzenia bulw i plonowania.
Największe potrzeby wodne są w okresie zawiązywania bulw i najbardziej intensywnego wzrostu przypadające na okres letni (lipiec, maksymalnie do połowy sierpnia). Niedobór opadów ogranicza wielkość plonów ziemniaków, nadmiar wody – obniża znacznie poziom odporności roślin na choroby oraz zmniejsza ich zdolność do przechowywania. W przypadku ziemniaków istotna jest suma opadów, ale bardziej ich rozkład w okresie wegetacji.
Na jakich nawozach ziemniaki rosną najlepiej?
Ziemniaki lubią dobrze przygotowane, spulchnione, przewiewne gleby, o dużej zawartości próchnicy i odczyn pH powyżej 5,0. Regulację odczynu pod ziemniaki najlepiej jest wykonać wapnem węglanowym, a w przypadku niskiej jej zasobności w magnez zastosować wapno magnezowe. Ze względu na fakt, że ziemniaki źle reagują za „świeże” wapnowanie, zabieg ten zaleca się wykonać jesienią, najlepiej z co najmniej rocznym wyprzedzeniem. Świeże wapnowanie powoduje porażenie bulw przez parcha.
Ziemniaki pobierają potrzebne składniki pokarmowe głównie z zapasów glebowych, nawozów naturalnych i mineralnych. Najlepiej jest je uprawiać na oborniku, gdyż wydają istotnie wyższe plony, a wykopane bulwy są lepszej jakości (rys.1). Obornik dostarcza ziemniakom nie tylko łatwo przyswajalnych składników pokarmowych, ale też wzbogaca glebę w materię organiczną i poprawia efektywność nawożenia mineralnego.
Z zalecaną dawką 25 t/ha obornika wprowadzamy przeciętnie do gleby 125 kg azotu, 75 kg fosforu, 150 kg potasu i około 30 kg magnezu. Z tej ilości obornika ziemniaki wykorzystują 38 kg azotu, 22 kg fosforu i 90 kg potasu.
Pod sadzeniaki i odmiany jadalne wczesne obornik należy zawsze stosować jesienią, natomiast pod przemysłowe, pastewne i jadalne późne – wyjątkowo wiosną. W celu zminimalizowania strat azotu z obornika, należy zawsze stosować ten nawóz w bezwietrzne i pochmurne dni, a po rozrzuceniu na polu szybko przyorać.
Jeśli nie posiadamy obornika, alternatywną dla tego nawozu jest stosowanie gnojowicy oraz przyorywanie słomy lub nawozów zielonych. Pamiętajmy w przyszłym sezonie, że gnojowicę zaleca się stosować w terminie co najmniej 14 dni przed sadzeniem ziemniaków, co najczęściej przypada na drugą połowę marca. Natomiast pod wczesne odmiany ziemniaka gnojowicę zaleca się wylewać w terminie jesiennym.
Z dawką 40 m3 gnojowicy rozlanej pod ziemniaki wprowadzamy w zależności od jej rodzaju (bydlęca czy trzody chlewnej) od 100 do 160 kg azotu, 37–110 kg fosforu, 140–173 kg potasu, 20–33 kg magnezu i 59–112 kg wapnia.
Jaka jest różnica między nawożeniem gnojowicą a obornikiem?
Działanie nawozowe gnojowicy różni się od działania obornika. Gnojowica działa szybciej, ponieważ większość substancji nawozowych jest w formie mineralnej, co powoduje, że azot z gnojowicy jest lepiej wykorzystywany niż azot z obornika. Fosfor i potas w gnojowicy są tak samo dostępne dla roślin, jak z nawozów mineralnych.
Stosowanie nawozów naturalnych pozwala znacznie zmniejszyć dawkę azotu mineralnego. Z 1 m3 gnojowicy wprowadzamy do gleby przeciętnie 4 kg N, a z 1 toną obornika 5 kg azotu. O te ilości przemnożone przez wielkość dawki obornika czy też gnojowicy można zmniejszyć planowane dawki azotu mineralnego. Na stanowiskach po przyoranej słomie, niezależnie od wielkości zalecanej dawki nawozów azotowych, należy dodatkowo zastosować do 30 kg azotu w celu przyspieszania mineralizacji słomy.
Dawka nawozów mineralnych pod ziemniaki
Z powodu powszechnego braku obornika w Polsce, ziemniaki uprawia się głównie z wykorzystaniem nawozów mineralnych (rys.2). Wymaga to jednak poniesienia większych nakładów, bo ziemniaki bez obornika wymagają dużych dawek NPK. Na nawozach mineralnych trudniej utrzymać jakość bulw. Ich dawki pod ziemniaki należy zawsze ustalać w oparciu o aktualną zasobność gleby w przyswajane składniki pokarmowe, uwzględniając odmianę, przedplon oraz ilość składników pokarmowych wniesionych do gleby z ewentualnie przyoraną słomą lub nawozami zielonymi.
Jeżeli planujemy uprawę ziemniaków na glebie średniej, na której nie przyorano jesienią słomy, ale na stanowisku po uprawie poplonu z bobowatych, to wówczas potrzeby pokarmowe w dużej mierze będą pokryte z mineralizacji materii organicznej – w ilości nawet 60 kg N i z uprawy motylkowatych od 30 do 60 kg N. Wówczas należy azotem mineralnym uzupełnić tylko brakującą ilość tego składnika zgodnie z potrzebami pokarmowymi danej odmiany ziemniaka.
Jakie jest zapotrzebowanie ziemniaków na azot?
Ziemniaki w zależności od odmiany mają zróżnicowane potrzeby pokarmowe względem azotu. Niektóre odmiany jadalne o bardzo dużych i dużych potrzebach potrzebują nawet 150 kg azotu na hektar. Odmiany o średnich wymaganiach 100 kg azotu na ha, a o niskich 80 kg/ha. Pamiętajmy, by zaplanowaną dawkę azotu podzielić na 2 części i stosować w okresach największego zapotrzebowania ziemniaków na ten składnik. Zbyt duże dawki azotu pogarszają jakość bulw i sprawiają, że ziemniaki gorzej się przechowują.
Co się dzieje, gdy przesadzimy z azotem w uprawie ziemniaków?
Przenawożenie ziemniaków azotem powoduje nadmierny rozwój ich części nadziemnych, a niedorozwój bulw. Z badań prowadzonych nad ziemniakami wynika, że na takich plantacjach rośnie podatność na infekcje zarazą ziemniaka, chorobami wirusowymi i parchem zwykłym. Wszystko to skutkuje obniżeniem plonów bulw. Jeśli ziemniaki uprawiamy na glebie o niskiej zawartości próchnicy, to dawkę azotu mineralnego zaleca się zwiększyć o 20% w stosunku do zakładanej.
Jakie jest zapotrzebowanie ziemniaków na fosfor?
Obok azotu, równie ważne jest prawidłowe nawożenie fosforem oraz potasem, którego ziemniaki potrzebują też dużo. Fosfor decyduje przede wszystkim o zawartości skrobi oraz dojrzewaniu bulw, a także o właściwościach przechowalniczych. Potas natomiast odpowiada za transport asymilatów do bulw, zawartość skrobi i jakość bulw ziemniaka. Najlepszym z nawozów potasowych pod ziemniaki jest siarczan potasu.
W przypadku, gdy nie wykonujemy badań zasobności gleby, to wówczas można stosować nawozy mineralne dla ziemniaków wczesnych w następujących dawkach: 70 kg azotu, 35 kg fosforu, 160 kg potasu i 10 kg magnezu przy założeniu, że ziemniaki plonują na poziomie 30 t/ha. Dla ziemniaków późnych, uprawianych bez obornika, przy plonie na poziomie 30 t/ha zaleca się zastosować 85 kg azotu, 40 kg fosforu, 170 kg potasu i 15 kg magnezu.
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG – PIB Puławy
