KRIR: samozbiory to nie handel, lecz ratunek przed marnowaniem żywności
Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych 14 listopada 2025 roku zwrócił się do ministra finansów oraz ministra rolnictwa o interpretację przepisów, która zwalniałaby rolników z VAT w przypadku udostępniania plonów do samozbiorów. Samorząd rolniczy podkreślał, że przy obecnych, często drastycznie niskich, cenach skupu zbiór bywa nieopłacalny, a pozostawienie warzyw czy owoców na polu generuje dodatkowe straty.
Zdaniem KRIR wielu rolników decyduje się zaprosić mieszkańców do bezpłatnego zebrania niewielkich ilości produktów na własne potrzeby, by ograniczyć marnowanie żywności. Nie są to ilości, które mogłyby wpłynąć na rynek, a inicjatywa ma charakter prospołeczny i środowiskowy. Rolnicy obawiali się jednak, że fiskus potraktuje takie działania jak nieodpłatne przekazanie towarów, które, według doniesień medialnych, mogłoby być opodatkowane jak sprzedaż. KRIR pytał także o podstawę naliczenia VAT w sytuacji, gdy nie doszło do transakcji, określając taką praktykę mianem „podatku od straty”.
Rząd nie odpuści podatku za samozbiory
W odpowiedzi przesłanej 29 listopada resort finansów jednoznacznie wskazał, że obowiązujące od lat przepisy obejmują także samozbiory i nie przewidują dodatkowych wyjątków. Ministerstwo przypomniało, że ustawa o VAT oferuje rolnikom dwa tryby rozliczeń:
- system ryczałtowy – zwolnienie z VAT dla dostaw produktów rolnych i usług rolniczych, wraz z prawem do zryczałtowanego zwrotu;
- zasady ogólne – pełne opodatkowanie dostaw i usług rolniczych właściwymi stawkami VAT, wybierane przez rolników, którzy rezygnują ze zwolnienia.
Resort podkreślił, że rolnik ryczałtowy jest zwolniony z VAT również wtedy, gdy udostępnia plony w ramach samozbiorów – odpłatnie symbolicznie lub nieodpłatnie. Inaczej jest w przypadku gospodarstw, które dobrowolnie przeszły na zasady ogólne. Jako czynni podatnicy VAT muszą stosować przepisy w pełnym zakresie, włącznie z opodatkowaniem niektórych nieodpłatnych przekazań produktów, jeśli przy ich wytworzeniu przysługiwało im prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Nieodpłatne przekazanie zbiorów też podlegające VAT – ale tylko w określonych sytuacjach
Ministerstwo wyjaśnia, że VAT obejmuje zarówno czynności odpłatne, jak i niektóre czynności nieodpłatne. Zasada dotyczy również samozbiorów, jeżeli rolnik będący czynnym podatnikiem VAT oddaje produkty, przy których wytworzeniu mógł odliczyć podatek. W takim przypadku podstawą opodatkowania pozostaje koszt wytworzenia towarów na moment ich przekazania.
Jednocześnie resort zaznacza, że opodatkowane są wyłącznie produkty faktycznie przekazane odbiorcom lub wykorzystane na cele prywatne. Plony, które pozostają na polu z powodu uszkodzeń pogodowych lub braku wartości handlowej, nie podlegają VAT.
Brak podstaw prawnych do stworzenia nowego zwolnienia
Ministerstwo podkreśliło, że VAT jest podatkiem zharmonizowanym w UE, a zwolnienia mogą być stosowane jedynie w ściśle określonych przypadkach wynikających z dyrektywy lub przyznanych derogacji. Wprowadzenie dodatkowego zwolnienia dla samozbiorów oferowanych przez czynnych podatników VAT naruszałoby zasadę neutralności podatkowej i byłoby sprzeczne z prawem unijnym.
Resort zapewnia, że nie planuje rozwiązań, które wyłączałyby samozbiory spod VAT w przypadku podatników rozliczających się na zasadach ogólnych.
Stanowisko ministerstwa: rolnicy mają wybór i narzędzia wsparcia
W stanowisku przypomniano, że podstawowym rozwiązaniem dla rolników pozostaje system ryczałtowy, oferujący zwolnienie z VAT i mniejsze obciążenia administracyjne. Gospodarstwa, które zdecydowały się z niego zrezygnować, mogą powrócić do niego po trzech latach.
Rolnicy mają też możliwość skorzystania z ulg w spłacie zobowiązań podatkowych – odroczenia, rozłożenia na raty czy umorzenia – oraz z instrumentów wsparcia Krajowej Informacji Skarbowej, w tym interpretacji indywidualnych.
Spór o filozofię przepisów – KRIR apeluje o elastyczność
Choć przedstawione przez MF wyjaśnienia mają charakter systemowy, KRIR wskazuje, że w praktyce samozbiory są reakcją rolników na rynkowe załamania i mają charakter społeczny, a nie komercyjny. Samorząd rolniczy apeluje o jednolitą interpretację, która uwzględniałaby specyfikę samozbiorów jako działania minimalizującego straty i ograniczającego marnowanie żywności.
Resort jednak utrzymuje, że w obecnym stanie prawnym zakres zwolnień nie może zostać poszerzony.
źródło: KRIR
oprac. Agnieszka Sawicka
