Co to jest autyzm?
Autyzm, zwany też spektrum autyzmu czy zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder – ASD), odnosi się do szerokiego zakresu schorzeń, których cechą wyróżniającą są niedobory w zakresie umiejętności społecznych, powtarzalne zachowania, trudności z mową i komunikacją niewerbalną. Według Centrum Kontroli i Prewencji Chorób, autyzm dotyka obecnie w Stanach Zjednoczonych około 1 na 36 dzieci, zaś na stronach Światowej Organizacji Zdrowia czytamy, że na całym świecie zaburzenia ze spektrum autyzmu dotykają 1 na 100 dzieci.
Istnieje wiele podtypów tych zaburzeń, na które największy wpływ ma kombinacja czynników genetycznych i środowiskowych. Ponieważ autyzm jest zaburzeniem ze spektrum, każda osoba autystyczna ma odrębny profil mocnych stron i wyzwań. Autystycy to ludzie z wysokimi kwalifikacjami, jak i osoby trudno radzące sobie z codziennymi czynnościami. Mogą wymagać znacznego wsparcia w życiu codziennym, a w niektórych przypadkach żyć całkowicie niezależnie.
Jakie są najczęstsze objawy autyzmu?
Autyzm to zaburzenia na wielu płaszczyznach. Często towarzyszą mu duża wrażliwość sensoryczna, czyli wrażliwość na dźwięki, smaki lub kolory, i problemy zdrowotne, takie jak zaburzenia żołądkowo-jelitowe, drgawki lub zaburzenia snu, a także problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak lęk, depresja i problemy z koncentracją.
Co to znaczy, że ktoś ma ASD na poziomie pierwszym?
Każdej osobie z diagnozą ASD przypisuje się dodatkowo poziom autyzmu, w zależności od tego, jak bardzo odpowiada typowi i jakiego wsparcia potrzebuje w życiu codziennym. Poziom 1 ASD opisuje osoby, które nie potrzebują dużego wsparcia. Osoby te mogą mieć trudności w komunikowaniu się z innymi. Mogą mówić nieodpowiednie rzeczy w niewłaściwym czasie lub nie być w stanie odczytać sygnałów społecznych i mowy ciała. Nie zrozumieją, że ktoś jest zażenowany, a ktoś inny smutny. Autystyk na poziomie 1 zazwyczaj jest w stanie komunikować się pełnymi zdaniami przez większość czasu, ale może mieć problemy z nawiązaniem dłuższej, ciągłej komunikacji z osobami bez takich zaburzeń. „Jedynki” prawdopodobnie cierpią na lęk społeczny i mogą doświadczać zmęczenia z powodu długotrwałego maskowania się lub upodabniania się do ludzi bez zaburzeń. Mogą również mieć problemy z przechodzeniem z jednej czynności do drugiej lub próbowaniem nowych rzeczy, z organizacją i planowaniem. Są też mniej samodzielne.
Co to znaczy, że ktoś ma ASD na poziomie 2 drugim?
Osobom, u których zdiagnozowano autyzm na poziomie 2, trudniej jest się maskować niż poprzednim i może być im trudno komunikować się lub utrzymywać kontakty towarzyskie w sposób akceptowany i rozumiany przez neurotypowe społeczeństwo. Te osoby również nie odczytują wielu sygnałów i trudno im przejść z jednej czynności do drugiej. To często ludzie o bardzo specyficznych zainteresowaniach, angażujący się w powtarzalne zachowania, które odbiegają od akceptowanych, neurotypowych zachowań lub które pojawiają się w przestrzeniach, które ludzie uważają za niestosowne. Na przykład autystyczne dziecko lub dorosły może chodzić tam i z powrotem podczas zajęć lub spotkań albo powtarzać to samo w kółko. Zachowania te to rodzaje autostymulacji, których osoby autystyczne używają do wewnętrznego regulowania siebie. Osoby neurotypowe, jak wielu z nas, również stymulują się poprzez nucenie, tupanie, stukanie palcami czy taniec.
Co to znaczy, że ktoś ma ASD na poziomie trzecim?
Osoby z diagnozą na poziomie 3 potrzebują największego wsparcia. Mają wiele takich samych cech jak osoby z diagnozą na poziomie 1 i 2, ale nie są absolutnie w stanie tego maskować. Problemy z prawidłowym wyrażaniem się, mową ciała lub mimiką mogą im bardzo utrudniać wykonywanie codziennych zadań i kontakty społeczne. Rzadko inicjują interakcje, zwłaszcza z osobami neurotypowymi. Kiedy to zrobią, są postrzegane jako dziwne. Nie lubią spotkań i chętniej wybierają czynności, które mogą wykonywać samemu, niż działania grupowe.
W jakim wieku pojawiają się pierwsze objawy autyzmu?
Objawy autyzmu pojawiają się zwykle w wieku 2 lub 3 lat. Niektóre związane z nimi opóźnienia w rozwoju mogą pojawić się nawet wcześniej i często można je zdiagnozować już w 18. miesiącu życia, ale pewne sygnały zaburzeń są widoczne nawet wcześniej. Niektóre niemowlęta wykazują oznaki już w pierwszych miesiącach życia. Nie wszystkie dzieci z autyzmem wykazują wszystkie objawy. Wiele dzieci, które nie mają autyzmu, wykazuje niektóre z tych objawów. Dlatego tak ważna jest profesjonalna ocena.
Objawy autyzmu u dziecka
Poniższe zjawiska mogą wskazywać, że twoje dziecko jest zagrożone zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Jeśli występuje u niego którykolwiek z poniższych objawów, natychmiast poproś pediatrę lub lekarza rodzinnego o konsultację. Jakich objawów szukać? Autyzm można podejrzewać, jeśli:
- u dziecka do 6. miesiąca pojawia się niewiele lub nie ma w ogóle szerokiego uśmiechu lub innych radosnych czy wskazujących na zainteresowanie wyrazów twarzy i grymasów. Kontakt wzrokowy z dzieckiem jest ograniczony lub nie ma go wcale,
- do 9. miesiąca pojawia się niewielka lub nie pojawia się wcale wymiana z opiekunem: dźwięków, uśmiechów i i innych wyrazów twarzy,
- do 12. miesiąca jest niewiele gaworzenia lub nie ma go wcale, a także niewiele jest lub brakuje gestów, takich jak wskazywanie, sięganie po coś czy machanie. O zaburzeniach może też świadczyć mała lub żadna reakcja na imię.
- do 16. miesiąca dziecko wypowiada mało słów lub nie mówi wcale, a do 24. miesiąca bardzo mało jest lub brak znaczących coś wyrażeń składających się z dwóch słów (nie licząc naśladowania i powtarzania).
Inne objawy autyzmu
U autystyków w dowolnym wieku możemy mieć do czynienia z:
- utratą wcześniej nabytej mowy, gaworzenia lub umiejętności społecznych,
- z unikaniem kontaktu wzrokowego,
- ze stałą preferencją samotności,
- trudnościami ze zrozumieniem uczuć innych ludzi,
- opóźnionym rozwojem języka,
- ciągłym powtarzaniem słów lub wyrażeń,
- oporem wobec drobnych zmian w codziennej rutynie lub otoczeniu,
- niewieloma zainteresowaniami,
- zachowaniami powtarzanymi w kółko (trzepotanie, kołysanie, kręcenie się itp.),
- nietypowymi czy intensywnymi reakcjami na dźwięki, zapachy, smaki, tekstury, światła i/lub kolory.
Karolina Kasperek
