Co to za schorzenie szczelina odbytu?
Szczelina odbytu jest raną będącą ubytkiem błony śluzowej końcowego odcinka układu pokarmowego. Pojawia się w momencie pęknięcia wewnętrznej warstwy odbytu. Oznaką jej powstawania jest silny ból przy defakacji oraz krwawienie. Dotkliwe uczucie „palenia” chory odczuwa jeszcze dłuższy czas po wypróżnieniu.
Rana biegnie wzdłuż osi długiej kanału odbytu, zlokalizowana jest w większości przypadków od strony pleców (od góry), rzadziej od dołu, zaś w nielicznych przypadkach w innych miejscach odbytu. Czasami pojawiają się dodatkowe szczeliny lub drobne pęknięcia śluzówki.
Aby skutecznie wyleczyć krępujące i bolesne schorzenie, konieczne jest wdrożenie leczenia zachowawczego, czyli bezoperacyjnego, już na samym początku choroby. Zbyt późna interwencja, kiedy rana stanie się szersza i głębsza, może doprowadzić do powstania ropnia lub przetoki okołoodbytniczej. Wówczas konieczny będzie zabieg chirurgiczny.
Skąd się bierze taka rana na odbycie?
Rana w kanale odbytu najczęściej pojawia się wskutek silnego zaparcia. Podczas oddawania dużego fragmentu twardego stolca dochodzi do urazu mechanicznego wewnętrznych mięśni odbytu.
Kolejną przyczyną powstawania szczeliny odbytu jest kwaśny biegunkowy stolec drażniący błonę śluzową odbytu, która staje się podatna na urazy. Co ważne, biegunka często towarzyszy antybiotykoterapii, dlatego warto podczas leczenia stosować probiotyki (tzw. leki osłonowe) odbudowujące mikroflorę jelitową.
Wśród przeważających czynników ryzyka powstania szczeliny odbytu wymienia się m.in. długotrwały poród dziecka o dużej masie urodzeniowej oraz przy użyciu instrumentów położniczych (kleszcze, próżnociąg).
Na zachorowanie szczególnie narażone są osoby borykające się ze stanami zapalnymi odbytu i przewlekłymi zaparciami – kobiety w ciąży i osoby starsze. Brak aktywności fizycznej, dieta uboga w błonnik oraz predyspozycje osobnicze również mają wpływ na częstszą zachorowalność.
Są dwie formy tego palącego schorzenia: ostry i przewlekły
Ból, który towarzyszy szczelinie odbytu, opisywany jest przez chorych jako „rozrywający” lub „palący”. Odczuwany jest w momencie przedostawania się stolca przez odbyt oraz przez kilka minut po wypróżnieniu. W przypadku głębszego uszkodzenia utrzymuje się długotrwale, utrudniając choremu normalne funkcjonowanie. Dodatkowo dyskomfort wzmaga odruchowy skurcz zwieracza wewnętrznego odbytu, który utrudnia defekację.
Najsilniejszy ból i krwawienie pojawiają się najczęściej na początku choroby, kiedy mamy do czynienia z tzw. szczeliną ostrą (świeżą). Dokuczliwe objawy zwykle ustępują po kilku dniach, co nie oznacza, że chory wraca do zdrowia. W tym okresie najlepiej udać się na wizytę do specjalisty – proktologa, który wykluczy inne choroby odbytu oraz zaproponuje odpowiednie leczenie.
Nieleczone pęknięcie może doprowadzić do rozwoju przewlekłej (starej) szczeliny odbytu. Wystąpieniu jej sprzyja nasilający się przewlekły odczyn zapalny powodujący drażnienie zwieracza odbytu. Brzegi rany oddalają się od siebie i grubieją, co utrudnia gojenie. Szczelina staje się coraz głębsza, zaś na jej owrzodzonych brzegach może pojawić się fałd pogrubionej skóry – tzw. guzek wartowniczy.
Warto pamiętać, że ostra szczelina jest najłatwiejsza do wyleczenia. W przypadku szczeliny przewlekłej, która powstaje na podłożu długotrwałego stanu zapalnego kanału odbytu (co najmniej 3 tygodnie), skuteczność leczenia bezoperacyjnego spada do zaledwie 15%. Im dłużej trwa choroba, tym trudniej ją wyleczyć.
Najczęściej późna diagnoza lekarska wynika z lęku chorego związanego z badaniem intymnej części ciała. Bywa, że pacjent zgłasza się dopiero wtedy, kiedy ból jest już tak dokuczliwy, że utrudnia codzienne funkcjonowanie. Pamiętajmy, że doświadczony proktolog zadba o przyjazną atmosferę w gabinecie, ponadto podczas badania zastosuje maść ze środkiem znieczulającym.
Botoks pomaga nie tylko w poprawianiu urody, w tym schorzeniu poprawia leczenie
W leczeniu zachowawczym ostrej szczeliny odbytu najczęściej stosowane są maści oraz czopki zmniejszające napięcie zwieracza wewnętrznego. Są to głównie preparaty na bazie nitrogliceryny oraz diltiazemu. Pomocne są również żele i kremy ze środkiem znieczulającym. Warto, naprzemiennie, smarować ranę środkami proktologicznymi przyspieszającymi gojenie zawierającymi składniki krwi cielęcej. Ulgę przynoszą również leki przeciwzapalne do stosowania miejscowego. Wskazane są też nasiadówki w ciepłej wodzie z dodatkiem kory dębu, która działa przeciwzapalnie. Zamiast działającego drażniąco papieru toaletowego lepiej użyć letniej wody, a opłukane okolice odbytu delikatnie osuszyć czystym ręczikiem.
Kluczową rolę w czasie leczenia odgrywa bogatoresztkowa, zbilansowana dieta. Aby zachować prawidłowy rytm wypróżnień, zaleca się spożywanie błonnika, ciemnego pieczywa pełnoziarnistego, owoców bogatych w pektyny: jabłek, moreli i czereśni. Należy wypijać co najmniej 3 litry niegazowanej wody. Podczas leczenia odstawmy białe pieczywo, pikantne potrawy oraz alkohol.
Niestety, nie zawsze leczenie zachowawcze przynosi efekty. W przypadku gdy po kilku tygodniach stosowania diety i leków choremu nadal doskwiera ból, warto rozważyć zaaplikowanie zastrzyku w postaci botoksu do mięśnia zwieracza. Toksyna botulinowa rozluźni zwieracz, co przyspieszy rekonwalescencję. Zabieg ten jest w niemal 90% skuteczny w przypadku ostrej szczeliny, natomiast szanse wyleczenia przewlekłej szczeliny wynoszą zaledwie 60%.
Dla wielu chorych ostatnią deską ratunku okazuje się operacja polegająca na przecięciu zwieracza odbytu przy jednoczesnym wycięciu szczeliny (oraz zszyciu). Wykonywana jest w warunkach ambulatoryjnych. Jej skuteczność szacowana jest na ponad 90%. Jak każdy zabieg, tak i ten obarczony jest ryzykiem. W następstwie nieumiejętnego nacięcia zwieracza może dojść do trwałego nietrzymaniem stolca. Niemniej, zabieg bywa jedynym wyjściem dla chorych, którzy bezskutecznie leczą się innymi metodami. Rekonwalescencja po operacji trwa zwykle około 6 tygodni i jest najskuteczniejszą metodą trwałego wyleczenia szczeliny odbytu.
fot. freepik
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 15/2023 na str. 113. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
