Ponad 80% populacji może być nosicielami wirusa HPV
O wirusie głośniej, bo w Polsce od roku refundowane są szczepionki przeciwko onkongennym, czyli mogącym powodować raka, przede wszystkim szyjki macicy, szczepom wirusa. Najpierw jednak kilka słów o samym wirusie.
Zarażamy się nim poprzez kontakty seksualne, ale nie tylko. Jest niemal 200 szczepów HPV. Kobiety zakażają się nim najczęściej między 16. a 26. rokiem życia, zwykle podczas pierwszego kontaktu seksualnego. Wirusem HPV do 50. roku życia zarazi się 80% ludzi aktywnych seksualnie. Większość się o tym nie dowie, ponieważ ich organizm będzie sobie radził z infekcją – około 80% ludzi poradzi sobie z wirusem w ciągu półtora roku od zakażenia.
U 20% dojdzie do trwałego zakażenia, a ono może skończyć się rakiem. Na rozwój niebezpiecznych chorób w wyniku działania wirusa narażone będą jednak osoby z osłabionym z różnych powodów układem odpornościowym – w przebiegu chorób, jak choćby AIDS, po długotrwałej terapii steroidami czy po chemioterapii. Narażone będą szczególnie kobiety, u których wirus może wywołać raka szyjki macicy, ale też raka sromu, pochwy, odbytu, nosogardzieli, języka czy migdałków. U mężczyzn dodatkowo raka penisa.
Im mniej partnerów seksualnych, tym mniejsze ryzyko zakażenia wirusem
Jak może zamanifestować się przewlekłe zakażenie wirusem HPV? Jeśli to któryś z łagodnych szczepów, nie ryzykujemy rakiem, ale za to niezwykle uciążliwymi i trudno leczącymi się brodawkami genitaliów – tzw. kłykcinami kończystymi. Jeśli natomiast do czynienia mamy z jednym ze szczepów onkogennych, czyli z udowodnionym potencjałem wywołania nowotworu, będą to zmiany w śluzówce szyjki macicy w postaci nadżerek.
W wynikach cytologii mają one różne symbole, w zależności od stopnia zaawansowania: CIN 1, CIN 2, CIN 3, czyli odpowiednio: zmiany przedrakowe o małym zaawansowaniu, średnim i dużym. Zmiany mogą ulec samoistnemu wyleczeniu, a rak pojawi się tylko w 1% zmian o stopniu CIN 1, w 5% zmian CIN 2 i w 12% zmian CIN 3. Medycyna ma do dyspozycji kilka skutecznych narzędzi, żeby te zmiany leczyć. Jeśli regularnie robimy cytologię, łatwo można je zdiagnozować i poddać terapii.
Od infekcji bowiem do pojawienia się raka mija kilka, kilkanaście, a czasem kilkadziesiąt lat. Kobiety będą jednak dużo bezpieczniejsze, jeśli nie tylko ograniczą liczbę partnerów seksualnych i odłożą w czasie rozpoczęcie współżycia, ale także, jeśli jednocześnie się zaszczepią.
Kto może się zaszczepić przeciwko wirusowi HPV?
Szczepionka umożliwia organizmowi bezpieczne budowanie gotowości układu odpornościowego do rozpoznawania i zwalczania wirusa. Oznacza to, że organizmowi łatwiej jest pozbyć się danych szczepów wirusa, kiedy nastąpi infekcja nimi.
Polska uruchomiła ogólnokrajowy program szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) w czerwcu 2023 r., przechodząc z podejścia zalecanego na podejście finansowane ze środków publicznych.
Program szczepień, skierowany głównie do osób obu płci w wieku 12–13, lat oferuje powszechne i bezpłatne szczepienia szczepionkami Cervarix i Gardasil 9. Inicjatywa, wpisana w Narodową Strategię Onkologiczną, obejmuje 4945 placówek opieki zdrowotnej w całym kraju. Rodzice lub opiekunowie mogą wybrać preparat.
Cervarix to szczepionka przeciw dwóm szczepom wirusa: 16 i 18, odpowiedzialnym za 2/3 przypadków raka szyjki macicy i narządów płciowych. Druga z refundowanych szczepionek – Gardasil 9 – skierowana jest przeciwko dziewięciu szczepom wirusa: 16 i 18, ale też 6, 11, 31, 33, 45, 52 i 58. Szczepy 16 i 18 wraz z trzema innymi (31, 33 i 45) stanowią grupę szczepów odpowiedzialnych za 98% przypadków raka szyjki macicy. Ta piątka to najbardziej rozpowszechnione szczepy onkogenne. Gardasil 9 może też znacząco obniżać ryzyko wystąpienia kłykcin kończystych, a także zmian przedrakowych sromu, pochwy i odbytnicy.
Czy można zaszczepić się przeciwko HPV będąc już aktywnym seksualnie?
Obie szczepionki można podawać dzieciom od 9. roku życia. Jeśli w momencie podania pierwszej dawki pacjent nie ukończył 14 lat, szczepionkę podaje się w dwóch dawkach, w odstępie 5–13 miesięcy.
Osoby rozpoczynające serię szczepień później, w wieku od 15 do 26 lat, powinny otrzymać trzy dawki szczepionki. Te zastrzyki podaje się przez 6 miesięcy. Sugeruje się szczepienie uzupełniające przeciwko HPV wszystkim osobom do 26. roku życia, które nie są w pełni zaszczepione.
Szczepionkę Gardasil 9 stosuje się u mężczyzn i kobiet w wieku od 9 do 45 lat, o ile nie rozpoczęto współżycia albo nie nastąpiła infekcja danymi szczepami wirusa. Czy szczepionka przeciwko HPV przynosi korzyści, jeśli ktoś jest już aktywny seksualnie? Większość ludzi zaraża się wirusem HPV wkrótce po rozpoczęciu aktywności seksualnej. Nie wszystkimi szczepami jednak. Wiele młodych osób jest zainfekowanych, ale niekoniecznie dwoma najniebezpieczniejszymi szczepami, a często także nie tymi, którymi zajmuje się druga ze szczepionek. Jeśli mamy taką sytuację, warto się szczepić.
Żadna ze szczepionek nie jest jednak w stanie wyleczyć istniejącej infekcji HPV. Szczepionki chronią tylko przed szczepami HPV, których jeszcze nie ma w organizmie.
Dlaczego warto zaszczepić swoje dziecko przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego?
W głowach wielu rodziców może pojawić się wątpliwość lub niepokój. Czy zaszczepienie dziecka nie sprawi, że będzie mniej odpowiedzialne w obszarze życia seksualnego. Badania mówią, że szczepienia nie powodują wcześniejszego rozpoczynania współżycia. Szczepienie natomiast może być okazją do porozmawiania o tym, jak odpowiedzialni musimy być w tej sferze. Tak możemy porozmawiać z 12-latkami i starszymi dziećmi.
Jeśli zdecydujemy się zaszczepić młodsze, poinformujmy po prostu o kolejnej szczepionce ratującej przed groźnymi chorobami, na przykład gardła i głowy. Jeśli boicie się, że szczepienie kilkuletniego dziecka na HPV to jakby wczesne angażowanie go w sprawy dotyczące dorosłych, pomyślcie nie tylko o tym, że dzieci dziś często mniej odpowiedzialnie rozpoczynają współżycie, ale choćby o tym, że wirusem brodawczaka ludzkiego zarazić się można także przez dotyk czy użycie czyjegoś ręcznika w sytuacji, w której mamy na skórze drobne skaleczenie czy otarcie. Wirus HPV może być też przeniesiony z matki na dziecko podczas porodu.
Karolina Kasperek
