Kondycja krów mlecznych oceniana jest w pięciostopniowej skali BCS, gdzie 1 oznacza sztukę nadmiernie chudą a 5 otyła. Skalą oceny krów mięsnych jest bardziej rozbudowana, bo najczęściej dziewięciostopniowa. Przy czym ocena 1 oznacza wyniszczenie organizmu (blisko śmierci zwierzęcia) a 9 skrajne zapasienie. Przy ocenach 2–3 – można się spodziewać m.in. spadku żywotności cieląt, jakości i ilości siary oraz mleka. Najbardziej odpowiednimi są oceny 5 – średnia, 6 – umiarkowana oraz 7 – dobra. Ocena 8 – oznacza, że zwierzę jest tłuste, podobnie jak wcześniej wspomniana już ocena 9 (ekstremalnie tłusta).
Jednak wielu hodowców bydła mięsnego, do oceny kondycji swoich krów stosuje uproszczoną skalę pięciostopniową na wzór tej od bydła mlecznego, przyjmując poniżej 2 punktów dla kondycji słabej, 2–3 punkty dla kondycji średniej i powyżej 3 punktów dla dobrej.
Przy ocenie kondycji bydła mięsnego należy brać pod uwagę m.in.: umięśnienie, kościec, guz biodrowy (otłuszczenie), guz kulszowy, wyrostki kolczyste, wyrostki poprzeczne (tzw. krótkie żebro) i ich przejście w dół głodowy, krótkie żebra, żebra 12–13 oraz nasadę ogona.
Wykorzystanie rezerw
Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe krów mamek zmienia się stosownie do ich stanu fizjologicznego. Ponadto krowy mamki w okresie zimowym mogą wykorzystywać rezerwy ciała odbudowane w okresie letnim na pastwisku, dlatego też ważną sprawą jest oszacowanie na początku zimy kondycji zwierząt, aby na tej podstawie ustalić jak duże są rezerwy ciała i na ile można je wykorzystać.
Żywienie krów matek w okresie zimowym opiera się prawie wyłącznie na paszach objętościowych, zwykle gorszej jakości niż te, które są stosowane w żywieniu krów mlecznych. Skarmia się przeważnie kiszonkę z traw, siano z późnych pokosów, słomę. Lepsze pasze powinny być zachowane na okres krycia, kiedy to krowy mają największe potrzeby pokarmowe a najgorsze na te okresy, w których krowy mają niskie zapotrzebowanie (w okresie zasuszenia). W zależności od udziału energii oraz ilości i jakości białka w paszy objętościowej, może zachodzić konieczność dodatku niewielkiej ilości paszy treściwej (1–2 kg/dzień). W przypadku konieczności wprowadzenia paszy treściwej do dawki pokarmowej należy pamiętać o zjawisku substytucji. Każdy kilogram paszy treściwej podawany powyżej 1,5 kg/dzień powoduje zmniejszenie pobrania suchej masy paszy objętościowej o około 0,3–0,5 kg, w zależności od wartości wypełnieniowej paszy objętościowej.
Do oceny kondycji krów mięsnych można stosować zarówno szczegółową dziewięciostopniową skalę AK, jak i skalę uproszczoną pięciostopniową na wzór tej stosowanej u bydła mlecznego
Krycie i wycielenie
Kluczowym punktem w użytkowaniu krów mięsnych jest okres krycia. Procent zapłodnienia jest relatywny do kondycji ciała przy kojarzeniu i zmian masy ciała między wycieleniem a pokryciem. W okresie kojarzeń poziom żywienia powinien zapewnić utrzymanie dość dobrej kondycji (3,0 pkt. w skali uproszczonej), natomiast w pozostałym okresie zimowym i przed wypędzeniem na pastwisko w kondycji słabej (1,5–2,0 pkt.). Krowy będące w kondycji wynoszącej 2,5 punktu nie reagują spadkiem zdolności reprodukcyjnej.
W okresie wycieleń krowy powinny być dobrze umięśnione, ale nie przetłuszczone, aby nie wystąpiły trudności przy wycieleniu. Krowy cielące się latem na pastwisku będą miały zazwyczaj dobrą kondycję 2,5–3,0 pkt. Zaś kondycja 2–2,5 pkt., a nawet 1,5 pkt. jest odpowiednia przy wycieleniach późnozimowych, gdyż kondycja krów będzie wkrótce szybko odbudowana na młodej trawie pastwiskowej.
Po wypędzeniu na pastwisko krowy bardzo szybko odbudowują swoją kondycję i zwiększają masę ciała. W ciągu roku dobre pastwisko może dostarczyć 65% paszy dla jednostki krowa-cielę. Pastwisko powinno zapewnić krowom produkcję mleka wystarczającą dla odpajania cieląt, przy czym krowa powinna odbudować swoje rezerwy ciała, dojść do zdolności rozpłodowej i zacielić się po okresie kojarzeń.
Zmienność masy poniżej 20%
Po wycieleniu produkcja mleka zwiększa się stopniowo, osiągając maksimum między pierwszym a trzecim miesiącem laktacji. Wydajność mleka krów wieloródek wynosi przeważnie 1–2% ich masy ciała, zaś pierwiastek jest o około 20% mniejsza. Na każdy 1 kg zmniejszonej ilości pobieranego mleka cielęta są w stanie pobrać około 0,14 kg suchej masy porostu, co jednak nie rekompensuje wartości pokarmowej mleka i przyrosty zmniejszają się o około 80 g/dzień. Przy niedoborze zielonki pastwiskowej można cielęta dokarmiać, stosując dodatek paszy treściwej.
W dobrze prowadzonych stadach mięsnych masa ciała krów mamek nie powinna zmieniać się w ciągu roku więcej niż o około 20%. W okresie zimy, gdy kondycja krów spada z 3,5 do 1,5 punktu, krowa traci 50–65% tłuszczu i 5–10% białka.
Żywienie podczas zasuszenia jest najbardziej dietetyczne, ale jeżeli krowa jest niedożywiona w ciągu 3 ostatnich miesięcy ciąży, to cielęta mogą mieć mniejszą masę ciała, gorszą przeżywalność i tempo wzrostu. Jałówki po zacieleniu muszą być tak żywione, aby przy wycieleniu były w dobrej kondycji. W ostatnich 3 miesiącach ciąży dawka pokarmowa dla jałówek powinna odpowiadać dawce dla krów w początkowym okresie ciąży przy produkcji około 4 kg mleka/dzień. Szczególnie niebezpieczne jest niedożywienie jałówek cielących się w wieku ok. dwóch lat czyli jeszcze rosnących, gdyż odbija się to ujemnie na masie ciała cieląt, głównie z powodu współzawodnictwa między zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe na ciążę i wzrost. Dlatego niedożywienie jest bardziej niebezpieczne u pierwiastek niż u wieloródek. Niedożywione po wycieleniu krowy produkują mniej mleka, szczególnie wtedy, gdy rezerwy ciała są już niewielkie, co ujemnie odbija się na tempie wzrostu cieląt.
Sól i witamina A
Niedożywienie krów ras mięsnych, podobnie jak i krów ras mlecznych, trwające od wycielenia poprzez okres rozrodu może zmniejszyć skuteczność pierwszego krycia, spowodować opóźnienie w zapłodnieniu i obniżyć wskaźnik zacieleń. Ważną rolę w rozrodzie krów mamek odgrywa kondycja zwierząt przy wycieleniu, gdyż ma ona wpływ na termin wystąpienia pierwszej po porodzie rui. Jeżeli po wycieleniu krowa traci na wadze więcej niż to wynika z masy ciała cielęcia, wód płodowych i łożyska, wtedy w stadzie zmniejsza się ilość krów zacielonych.
Dawki pokarmowe dla krów mięsnych powinny być uzupełnione brakującymi składnikami mineralnymi. Zaleca się stosowanie mieszanek mineralnych lub lizawek solnych z udziałem mikroelementów. W późnym okresie ciąży i we wczesnej laktacji należy stosować dodatek witaminy A (40 000 j.m./dzień). Mieszanki mineralne powinny zawierać odpowiedni poziom soli (najlepiej jodowanej). Bydło żywione dawkami z niedoborem soli zjada kurz, kał, pije mocz w celu wyrównania niedoboru soli.
Andrzej Rutkowski
