Co ARiMR może kontrolować w gospodarstwie? Kiedy musi powiadomić rolnika o kontroli?

Rolnicy od kilku tygodni domagają się zmiany sposobu kontrolowania przez ARiMR ich gospodarstw. Gospodarze mają zastrzeżenia co do tego, jak i kiedy są informowani o inspekcji. Nie podoba im się również to, że za uniemożliwienie kontroli mogą utracić część dopłat. Co na to Agencja?

Kontrole ARiMR u rolników

Jako pierwsza sprawę sposobu informowania rolników o planowanych w ich gospodarstwach kontrolach podjęła Pomorska Izba Rolnicza, o czym pisaliśmy w artykule pt. „ARiMR ma wcześniej informować o kontrolach w gospodarstwie — stanowcze żądanie rolników”. Chodziło o zbyt późne przekazywanie wiadomości o wizycie gospodarzom.

Po rozpatrzeniu sprawy ARiMR odpowiedziała rolnikom, że to, w jaki sposób i w jakim terminie informuje ich o tym, kiedy przeprowadzi kontrolę, jest zależne od przepisów prawa, co również opisaliśmy w tekście pt. „Rolnicy żądają, aby ARiMR informowała ich o planowanych kontrolach. Co na to Agencja?”.

Kolejny postulat związany z uwagami na temat kontroli ARiMR i weterynarii w gospodarstwach rolników pojawił się podczas II Walnego Zgromadzenia Wielkopolskiej Izby Rolniczej VII kadencji i dotyczył ponownie sposobu informowania o kontrolach oraz „straszenia” rolników utratą dopłat w przypadku uniemożliwienia kontroli w gospodarstwie, o czym pisaliśmy w artykule pt. „Rolnicy apelują do ARiMR i weterynarii o powiadomienia o kontroli. „Urzędnicy straszą utratą dopłat”. Teraz do sprawy odniósł się rzecznik Agencji.

Kiedy ARiMR musi powiadomić rolnika o kontroli?

Jak wynika z odpowiedzi przesłanej przez rzecznika ARiMR, pracownicy Agencji nie naginają przepisów prawa, lecz prowadzą kontrole zgodnie z nimi. Kontrolerzy informują o inspekcjach, które zamierzają przeprowadzić w gospodarstwach wtedy, kiedy jest to konieczne, czyli wymagana jest m.in.:

weryfikacja prowadzonej przez rolnika dokumentacji (np. rejestru zabiegów agrotechnicznych), posiadania maszyn, ustalenia specyficznych dla danej płatności wymogów (ekoschematy, działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne, rolnictwo ekologiczne, działania o charakterze inwestycyjnym i premiowym).

Jak się okazuje, kontrola może być również przeprowadzona bez obecności rolnika, nawet jeśli został o niej wcześniej powiadomiony.

– Kontrola może zostać przeprowadzona również bez obecności rolnika, nawet w sytuacji, gdy został on o niej poinformowany – wynika to z zapisów art. 103 ust. 5 ustawy o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Dotyczy to sytuacji, gdy nie ma konieczności wizyty w siedzibie gospodarstwa, np. w celu weryfikacji dokumentacji, a zakres kontroli ogranicza się do ustaleń dotyczących powierzchni działek rolnych i weryfikacji uprawy prowadzonej na kontrolowanym obszarze – czytamy w odpowiedzi.

W przypadku gdy kontrole dotyczą WPR, nie powinny być zapowiadane.

– Zapowiedzenia dokonuje się z wyprzedzeniem ograniczonym do niezbędnego minimum i nieprzekraczającym 14 dni. Natomiast w przypadku kontroli na miejscu odnoszących się do zwierząt zapowiedzenie nie przekracza 48 godzin. Z przepisów wynika też, że kontrole na miejscu mogą zostać zapowiedziane, jeżeli nie zagraża to ich celowi i skuteczności. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa postępuje zgodnie z tymi zasadami – dodaje rzecznik.

W przypadku których kontroli jest wymagana obecność rolnika lub osoby upoważnionej?

Poniżej przedstawiamy tabelę opracowaną przez ARiMR na temat tego czy i w których dopłatach rolnik musi być obecny i jednocześnie, kiedy Agencja musi powiadomić o planowanej kontroli, a kiedy nie ma takiego obowiązku.

* Jeżeli konieczna jest weryfikacja elementów dostępnych tylko w siedzibie rolnika.
** W przypadku norm: GAEC1, GAEC2, GAEC3, GAEC4, GAEC5, GAEC6, GAEC7, GAEC8, GAEC9 obecność podmiotu kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej nie jest obowiązkowa.
Źródło: ARiMR

Do czego mają prawo kontrolerzy z ARiMR?

Zgodnie z zapisami ww. aktów prawa krajowego, osoby upoważnione do wykonywania czynności kontrolnych mają prawo do:

wstępu na grunty i do obiektów związanych z działalnością, której dotyczy pomoc albo pomoc techniczna,
dostępu do zwierząt,
żądania pisemnych lub ustnych informacji związanych z przedmiotem kontroli na miejscu,
wglądu do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli na miejscu, sporządzania z nich odpisów, wyciągów lub kopii oraz zabezpieczenia tych dokumentów,
sporządzenia dokumentacji fotograficznej z przeprowadzonej kontroli na miejscu,
pobierania próbek do badań,
żądania okazania i udostępniania danych informatycznych.

Dlaczego ARiMR nie wysyła listów do rolników z informacją o kontroli?

Rolnicy w swoich apelach domagali się listownego powiadamiania o kontroli w przypadku, gdy nie jest to możliwe telefonicznie, a ponadto zaznaczali, że pracownicy Agencji zapominają o okazywaniu legitymacji. Jak wskazuje rzecznik ARiMR, droga listowna stanowi jedną z bardziej powolnych opcji informowania o kontroli, a o legitymację kontrolera rolnicy mają prawo poprosić.

– Powiadomienie ma formę informacji telefonicznej lub przekazanej bezpośrednio i odnotowuje się w Raporcie z kontroli. Powiadomienie listowne jest wykorzystywane incydentalnie, ponieważ brak jest gwarancji, że rolnik zostanie powiadomiony o kontroli w terminie, którego wymagają przepisy. […] Warto też zaznaczyć, że rolnik może poprosić kontrolerów o wylegitymowanie się – twierdzi rzecznik.

Kiedy rolnik może stracić dopłaty w wyniku kontroli ARiMR?

Jak się okazuje, informowanie rolników przez kontrolerów o tym, że w przypadku uniemożliwienia kontroli mogą oni utracić część dopłat, również jest uwarunkowane przepisami prawa. Jak czytamy na stronie ARiMR:

„Wykrycie nieprawidłowości w czasie kontroli może skutkować zmniejszeniem lub nieprzyznaniem płatności w danym roku, wieloletnimi sankcjami lub całkowitym wykluczeniem z ubiegania się o pomoc.

Uniemożliwienie przeprowadzenia czynności kontrolnych może skutkować nieprzyznaniem pomocy, odmową wypłaty płatności lub zwrotem otrzymanej pomocy”.

Dwie metody kontroli ARiMR

Kontrole na miejscu w ramach płatności bezpośrednich są realizowane przez ARiMR lub przez jednostki działające na jej zlecenie (Wykonawcy Kontroli) przeprowadzane są dwoma metodami:

metodą inspekcji terenowej polegającą na kontroli podmiotu kontrolowanego, w ramach której czynności kontrolne wykonywane są bezpośrednio w siedzibie podmiotu kontrolowanego lub w miejscu realizacji operacji lub w miejscu prowadzenia przez podmiot kontrolowany działalności rolniczej/pozarolniczej lub na działkach rolnych lub jednostkach gruntu nierolniczego,
metodą FOTO, która charakteryzuje się tym, że jest realizowana tylko na wcześniej wytypowanych zwartych obszarach obejmujących na ogół od jednej do kilku gmin lub grupę obrębów. Kontrola gospodarstwa polega na skontrolowaniu działek rolnych wymagających kontroli, wchodzących w skład wytypowanego gospodarstwa i ewentualnie przeprowadzeniu czynności niezbędnych dla weryfikacji realizacji przez beneficjenta wymagań w zakresie warunkowości. Liczebność zespołu przeprowadzającego wizytację terenową w ramach kontroli metodą FOTO jest sprawą wewnętrzną Wykonawcy. W szczególnych przypadkach, np. kontrola działek pod chmurami, może zaistnieć potrzeba uzupełnienia kontroli realizowanej metodą FOTO i przeprowadzenia, kontroli metodą inspekcji terenowej.