Kontrole zdalne lub z wizytą na miejscu
Kontrole na miejscu w ramach płatności bezpośrednich do gruntów rolnych nie muszą się wiązać z wizytą kontrolera w gospodarstwie. Są one bowiem realizowane dwiema metodami: inspekcji terenowej oraz FOTO. Inspekcje w terenie wykonują zarówno pracownicy ARiMR, jak i pracujący na zlecenie Agencji zewnętrzni wykonawcy, natomiast kontrole metodą FOTO – tylko zewnętrzni wykonawcy. Liczba kontroli w poszczególnych województwach uzależniona jest przede wszystkim od liczby składanych wniosków. Można się więc spodziewać, że najwięcej gospodarstw zostanie skontrolowanych w województwach mazowieckim i lubelskim, ponieważ tam złożono najwięcej wniosków o dopłaty. Rolnicy nie mają wyjścia – muszą umożliwić przeprowadzenie czynności kontrolnych, inaczej bowiem mogą pozbawić się dopłat albo będą musieli zwrócić otrzymane pieniądze.
Kontrola metodą FOTO jest przeprowadzana na podstawie ortofotomapy i wywiadu terenowego. Ortofotomapa to nic innego jak cyfrowe odwzorowanie terenu wykonane na podstawie zdjęć lotniczych lub zobrazowań satelitarnych. Obszar kontroli FOTO najczęściej obejmuje jedną lub maksymalnie kilka gmin, a kontroli poddawane są gospodarstwa, które mają wszystkie działki na tym obszarze. Kontrole metodą FOTO są wykonywane na obszarach wybranych losowo oraz na podstawie analizy ryzyka.
Kontrola metodą inspekcji terenowej polega na przeprowadzeniu wywiadu terenowego i pomiarów terenowych, najczęściej w oparciu o technikę GPS, w odniesieniu do gruntów zadeklarowanych we wniosku. W przypadku upraw kontroler sprawdza zgodność stanu faktycznego z deklaracjami zawartymi we wnioskach o płatności. Chodzi przede wszystkim o potwierdzenie, czy rolnik spełnia wymagania związane z przyznawanymi środkami, w tym m.in. weryfikację powierzchni upraw i rodzaju upraw.
Posiadacze zwierząt mogą być poddani jednej z trzech kontroli
Posiadacze zwierząt mogą być poddani trzem różnym kontrolom: z tytułu płatności związanych z produkcją, ekoschematu „Dobrostan zwierząt” oraz na podstawie ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt.
I tak, w ramach płatności związanych z produkcją kontrole obejmują rolników, którzy wystąpili o płatność do bydła, owiec oraz kóz. Jak podaje ARiMR, kontroli podlega tutaj co najmniej 5% takich wniosków.
W ramach ekoschematu „Dobrostan zwierząt” weryfikuje się spełnienie wymogów właściwych dla poszczególnych wariantów określonych w przepisach, np. wymogów dotyczących wielkości powierzchni bytowych zwierząt, dostępu do zewnętrznych powierzchni, takich jak wybiegi, pastwiska, okólniki itd. Przy okazji tej kontroli kontroler sprawdzi także wymogi związane z oznakowaniem i zgłoszeniem zwierząt do komputerowej bazy danych w aplikacji IRZplus wynikające z ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt. Podobnie jak w przypadku płatności do produkcji, do kontroli dobrostanowej typowanych jest co najmniej 5% wniosków.
Kontrole wykonywane na podstawie ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt przeprowadzane w siedzibie stada to trzeci rodzaj kontroli. Kontrola na miejscu ma zweryfikować zgodność oraz ewentualnie doprowadzić do usunięcia rozbieżności między danymi zawartymi w IRZplus a stanem faktycznym stwierdzonym w trakcie kontroli.
Agencja uczula rolników, że w trakcie działań kontrolnych w odniesieniu do wniosków złożonych w roku 2025 konieczne może być pozyskanie od rolników dokumentów dotyczących realizacji różnych wymogów. Wobec powyższego zarówno pracownicy ARiMR, jak i pracownicy firm wykonawczych działających na terenie poszczególnych województw mogą kontaktować się z rolnikami (osobiście, telefonicznie bądź drogą mailową), aby pozyskać stosowną dokumentację na potrzeby weryfikacji podjętych zobowiązań.
Jak ozpoznać kontrolera?
Każdy kontroler musi się legitymować stosownym upoważnieniem, autoryzowanym i podpisanym przez upoważnionych pracowników ARiMR (prezesa ARiMR, dyrektora OR ARiMR bądź inną osobę). Rolnik ma prawo żądać okazania imiennego upoważnienia, również w postaci skanu w przypadku komunikacji drogą mailową. Lista firm wykonujących kontrole obszarowe, z którymi ARiMR podpisała umowy, jest dostępna na stronie internetowej Agencji.
Zapowiedziana czy nie?
Co do zasady, kontrole na miejscu w ramach WPR nie powinny być zapowiadane. Rolnika zawiadamia się o kontroli, gdy jego obecność jest niezbędna do jej przeprowadzenia. Jeżeli wcześniejsze powiadomienie następuje na więcej niż 48 godzin przed kontrolą, powinno ono mieć miejsce z wyprzedzeniem ograniczonym do niezbędnego minimum. Czas ten nie może przekraczać 14 dni. Natomiast w przypadku kontroli dotyczących inwentarza żywego termin powiadomienia nie może przekraczać 48 godzin, z wyjątkiem uzasadnionych przypadków.
Rolnik nie jest powiadamiany o kontroli metodą FOTO, a jeśli zostanie o niej powiadomiony, może się ona odbywać bez jego obecności. Chyba że jego obecność jest konieczna ze względu na weryfikację elementów dostępnych tylko na miejscu u niego w gospodarstwie. Chodzi tutaj o zweryfikowanie zapisów w rejestrze zabiegów agrotechnicznych czy środków ochrony roślin.
Można wnieść uwagi
Raport z kontroli, co do zasady, jest przekazywany do rolnika w ciągu 14 dni od daty zakończenia kontroli. W wyjątkowych sytuacjach termin ten może zostać wydłużony do 3 miesięcy od daty zakończenia kontroli lub daty zakończenia kontroli stwierdzającej, że raport sporządzono poprawnie. W przypadku kontroli warunkowości raport z kontroli jest przekazywany do rolnika niezwłocznie, ale nie później niż w terminie do 3 miesięcy od dnia przeprowadzenia kontroli na miejscu, tzn. od daty zakończenia czynności kontrolnych w terenie.
Jeśli chodzi o wsparcie obszarowe, z przeprowadzonych czynności kontrolnych sporządzany jest raport w wersji elektronicznej. Załączniki do raportu są przechowywane wraz z oryginałem raportu z kontroli w ARiMR i są do wglądu we właściwych dla obsługi wniosku biurach powiatowych.
W przypadku gdy rolnik nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w raporcie, może zgłosić umotywowane zastrzeżenia na piśmie, dyrektorowi oddziału regionalnego ARiMR, chyba że był obecny podczas kontroli i zrobił to bezpośrednio po jej zakończeniu. W przypadku kontroli dotyczących płatności bezpośrednich, ONW, w ramach warunkowości, PROW 2014–2020 (działania o charakterze obszarowym) oraz interwencji z Planu Strategicznego WPR 2023–2027 rolnik ma 14 dni od dnia doręczenia raportu na zgłoszenie uwag.
Magdalena Szymańska
fot. M. Szymańską
