Gminie przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży, np.:
niezabudowanej nieruchomości nabytej uprzednio przez sprzedawcę od Skarbu Państwa albo jednostek samorządu terytorialnego;
prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości gruntowej, niezależnie od formy nabycia tego prawa przez zbywcę;
nieruchomości oraz prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonej na obszarze przeznaczonym w planie miejscowym na cele publiczne albo nieruchomości, dla której wydano decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego;
nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków lub prawa użytkowania wieczystego takiej nieruchomości.
Wynika to z art. 109 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Co istotne, pierwszych dwóch przypadków nie stosuje się do nieruchomości przeznaczonych w planach miejscowych na cele rolne i leśne. Jeśli natomiast nie ma planów miejscowych – do nieruchomości wykorzystywanych na cele rolne i leśne. Dodatkowo ustawa określa, że prawo pierwokupu nie przysługuje, jeżeli np. sprzedaż nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego następuje na rzecz osób bliskich dla sprzedawcy. Nie przysługuje ono też w sytuacji, gdy prawo własności lub prawo użytkowania wieczystego zostało ustanowione w wyniku zamiany nieruchomości. Prawo pierwokupu wykonuje wójt, burmistrz albo prezydent miasta.
Sprzedaż nieruchomości, o których mowa w art. 109, oraz prawa użytkowania wieczystego tych nieruchomości może nastąpić, jeżeli wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie wykona prawa pierwokupu. Prawo pierwokupu może być wykonane w terminie miesiąca od otrzymania przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomienia o treści umowy sprzedaży. Notariusz sporządzający taką umowę jest zobowiązany do zawiadomienia organów o treści umowy. Prawo pierwokupu wykonuje się po cenie ustalonej między stronami w umowie sprzedaży.
