Popularne rośliny na międzyplony
Ze względu na zwiększony nacisk na jakość gleby i zmniejszenie nakładów chemicznych w ostatnich latach, nastąpiło ponowne zainteresowanie potencjalnymi korzyściami płynącymi z międzyplonów.
Najpopularniejsze rośliny uprawiane jako międzyplony to: łubin żółty, wąskolistny, seradela, groch polny (peluszka), bobik, wyka jara, gorczyca biała, rzepik ozimy, rzepik jary, rzodkiew oleista, rzepak jary oraz facelia, słonecznik, gryka, życica wielokwiatowa, owies.
Jakie uprawy pomagają poszerzyć płodozmian?
Uprawy okrywowe i międzyplony pomagają poszerzyć płodozmian. Zastosowanie zupełnie różnych gatunków w mieszance pomaga w walce z chwastami, a także uzupełnia uprawę i odżywia glebę. Na przykład, gryka penetruje glebę i dobrze radzi sobie z poszukiwaniem fosforanów, dzięki czemu są one dostępne dla następnych upraw. Zasadnicze powody, dla których warto włączyć do uprawy rośliny okrywowe, obejmują:
- spowolnienie erozji,
- poprawę stanu gleby,
- zwiększenie infiltracji wody,
- zmniejszenie zachwaszczenia,
- ograniczenie szkodników i chorób,
- zwiększenie różnorodności biologicznej.
Takie zalety są szczególnie ważne w gospodarstwach ekologicznych. Dodatkowo uprawa np. bobowatych pozawala wprowadzić darmowy azot, pochodzący z syntezy biologicznej.
Spadek zawartości materii organicznej w glebie
Warto pamiętać, że Polska wciąż boryka się z problemem spadku zawartości materii organicznej w glebie. Średnia zawartość próchnicy w polskich glebach oscyluje zaledwie w granicach 2%. Zatem, aby utrzymać zrównoważony bilans glebowej materii organicznej, nie mniejszy niż mineralizacja (straty) spowodowana uprawą roślin, należy w gospodarstwie stale zwiększać jej dopływ do gleb, np. w formie międzyplonów, resztek pożniwnych i korzeniowych. Jednym z bardziej skutecznych sposobów zmniejszających straty próchnicy z gleby jest wprowadzanie do uprawy roślin okrywowych.
W międzyplonach uprawia się rośliny o krótkim okresie wegetacji. Międzyplony poza produkcją wartościowej paszy, dostarczają glebie przede wszystkim cennej materii organicznej, ponieważ głównym ich zadaniem jest przerwanie częstego następstwa roślin w zmianowaniu, np. zbóż oraz poprawa żyzności gleby poprzez zwiększenie w niej zawartości próchnicy oraz tworzenie i utrzymywanie struktury gruzełkowatej gleby.
Na co mają wpływ międzyplony?
Międzyplony, oprócz poprawy zawartości próchnicy w glebie, przyczyniają się do ograniczenia strat wody, dodatkowo ocieniają glebę, dzięki kolejnym odrostom po zbiorze rośliny ochronnej. Zmniejszają również rozwój chwastów, chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną oraz wpływają korzystnie na rozwój w glebie mikroorganizmów, zwiększając jej aktywność biologiczną.
Ponadto międzyplony są źródłem składników pokarmowych dla roślin:
- fosforu,
- potasu,
- wapnia.
Ich oddziaływanie następcze utrzymuje się również w latach następnych (po międzyplonie). Wszystko to dzięki wydzielinom korzeni, które umożliwiają przyswajanie nawet trudno dostępnych związków fosforu i wapnia z gleby, co zapobiega wymywaniu składników pokarmowych oraz umożliwia pobranie tych, które wcześniej dostały się do głębszych warstw gleby. Korzystają z nich m.in. rośliny o płytkim systemie korzeniowym (np. zboża).
Przed czym międzyplony chronią glebę?
Międzyplony mają ogromne znaczenie w ochronie gleby przed erozją wietrzną i wodną. Tworzą okrywę gleby i osłaniają ją od wiatru, przez co ograniczają erozję w okresie od zbioru do siewu rośliny następczej. Dobrym rozwiązaniem jest uprawa roślin jarych, zrezygnowanie z orki przedzimowej i pozostawienie ich na polu przez zimę jako międzyplon, który po przemarznięciu utworzy tak zwany mulcz chroniący glebę. Taki mulcz zaleca się pozostać na polu aż do siewu kukurydzy lub buraków.
Mulcz z międzyplonów wiosną pełni również funkcję ochronną, bo ogranicza powierzchniowe parowanie wody, zabezpieczając tym samym odpowiednią jej ilość dla wschodzących siewek. Najważniejsze jednak znaczenie międzyplonów dla gleby, to zwiększenie ilości materii organicznej w glebie. Badania naukowe potwierdzają, że dobrze plonujący międzyplon uprawiany jako "zielony nawóz" ma wartość nawozową równą około połowy dawki obornika. Wprowadzenie międzyplonów do zmianowania wpływa korzystnie na życie mikrobiologiczne gleb. Szczególnie sprzyja rozwojowi dżdżownic.
Jakie rośliny wysiewa się w międzyplonie ozimym?
W przypadku jednak uprawy międzyplonów ozimych może dochodzić do przesuszenia szczególnie gleb lżejszych dla rośliny następczej, w wyniku pobrania dużych ilości wody. W międzyplonie ozimym najczęściej wysiewa się żyto ozime, mieszankę żyta z wyką ozimą, rzepak ozimy, rzepik ozimy lub inne mieszanki roślin ozimych dostosowanych do konkretnych warunków glebowo-klimatycznych danego regionu. Nie zaleca się jednak wysiewać tych samych gatunków roślin, jakie były uprawiane przed siewem międzyplonu na danym polu.
Jakie międzyplony ścierniskowe uprawiać na poszczególnych rodzajach gleb?
Międzyplon ścierniskowy jest najbardziej typowym rodzajem międzyplonu. Duży wpływ na udanie się tego międzyplonu ma ilość opadów oraz występowanie nocnych przymrozków, w krótkim czasie ich rozwoju. Poplony ścierniskowe są uprawiane po wcześnie schodzących zbożach.
Do uprawy na glebach najlżejszych najlepiej nadają się: łubin żółty, seradela, facelia.
Na glebach średnich zaleca się uprawiać: słonecznik, łubin wąskolistny, rzepak, grykę, rzodkiew oleistą, rzepę ścierniskową.
Natomiast na glebach ciężkich: bobik, wykę jarą.
Wszystkie z uprawianych gatunków w poplonach ścierniskowych mogą być wypasane lub koszone na zielonkę, ze względów środowiskowych najlepiej pozostawić biomasę w formie mulczu.
Od czego zależy poziom zawartości materii organicznej w glebie?
Ilość materii organicznej wprowadzonej do gleby, a tym samym i składników pokarmowych, zależy od gatunku rośliny, jej fazy rozwojowej, gęstości siewu i sposobu użytkowania. Głęboko sięgający system korzeniowy roślin strączkowych działa zarówno fitomelioracyjnie na glebę, jak i na jej stan fitosanitarny, co skutkuje mniejszym porażeniem przez choroby roślin następczych, szczególnie zbóż. Znaczenie roślin strączkowych rośnie szczególnie w gospodarstwach bezinwentarzowych, z dużym udziałem zbóż. Są wówczas jedynym czynnikiem poprawiającym fizyczne właściwości i żyzność gleby oraz zapobiegającym jej degradacji.
Według Eicha i Kundlera, obowiązujące w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej współczynniki reprodukcji dla motylkowatych i ich mieszanek wynoszą odpowiednio dla gleb bardzo lekkich +1,89, lekkich +1,96, a dla średnich +2,10. Natomiast wskaźniki reprodukcji (+) i degradacji (-) substancji organicznej – według Heylanda dla międzyplonów na zielony nawóz, o masie 10 t wynoszą +12. Współczynniki te wskazują na ogromną rolę międzyplonów i roślin bobowatych w zwiększaniu zawartości materii organicznej w glebie.
Jakie rośliny najkorzystniej oddziałują na współczynnik reprodukcji?
Spośród uprawianych roślin w plonie głównym najkorzystniej na współczynnik reprodukcji próchnicy oddziałują wieloletnie bobowate, trawy oraz ich mieszanki. Korzystnymi właściwościami charakteryzują się również rośliny jednoroczne należące do rodziny bobowatych. Aby nastąpił proces humifikacji, a więc przemiany świeżo wprowadzonej masy organicznej międzyplonów w próchnicę trwałą, tzw. humus, musi być ona odpowiednio zagospodarowana w glebie. Dlatego zaleca się płytkie wprowadzanie świeżej masy organicznej do gleby. Głębokie wprowadzenie, na głębokość 30 cm, może powodować jej butwienie i gnicie.
Rośliny okrywowe w praktyce w szybkim czasie pozwalają poprawić fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości gleby, zoptymalizować efektywności wykorzystania składników pokarmowych i zmniejszyć zapotrzebowanie lub zastąpić nawozy mineralne, co wpisuje się w idę założeń Europejskiego Zielonego Ładu. Zatem stawiajmy na rośliny okrywowe w praktyce.
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG – PIB Puławy
