Wapnowanie gleb jest istotnym sposobem, który zapewnienia równowagę magnezu w nawożeniu, bo nie tylko zakwaszenie gleby ogranicza wzrost, rozwój i plonowanie roślin. Poważnym zagrożeniem dla plonowania roślin jest brak przyswajalnego magnezu w glebie.
Prawidłowe pobieranie magnezu z gleby zależy od jego dostępnej formy
Zgodnie z prawem minimum (Liebiega) wysokość plonów roślin uprawnych zależy od tego pierwiastka, który znajduje się w glebie w ilości minimalnej w stosunku do potrzeb rośliny. Pierwiastek ten ogranicza działanie innych składników pokarmowych i w efekcie powoduje obniżkę plonów. Jeśli w sezonie wegetacyjnym występują obfite opady wiosną, magnez może zostać wypłukany w głąb profilu glebowego, czego skutkiem może być niedobór tego składnika dla roślin. Dlatego też niedobory magnezu ujawniają się najczęściej po wiosennych roztopach, które wypłukują magnez do głębszych warstw gleby. Zjawisko takie jest częste na glebach lekkich, z małym kompleksem sorpcyjnym, na których wskutek wymywania tracone są znaczne ilości wapnia i magnezu. Gleby takie najczęściej charakteryzują się też kwaśnym odczynem i małą żyznością. W związku z ograniczeniem pobierania magnezu na glebach o pH poniżej 6,5 tym samym redukują znacznie plon roślin uprawnych.
Rośliny pobierają magnez od fazy kiełkowania aż do końca okresu wegetacji. Prawidłowe pobieranie tego pierwiastka przez rośliny zależy od zasobności gleby w przyswajalne formy magnezu, ale również od zawartości w niej wapnia i potasu. Z doświadczeń naukowych wynika, że nawet jeśli nie są widoczne symptomy niedoboru magnezu, to obserwuje się wysoką efektywność w nawożeniu tym składnikiem. Ponieważ objawy magnezu są widoczne dopiero przy znacznych niedoborach tego składnika w glebie, najczęściej to, że występuje problem z deficytem magnezu ujawnia się dopiero po wykonaniu analiz chemicznych gleby w celu ustalenia potrzeb wapnowania.
Analiza gleby pozwoli na wykrycie braków tego pierwiatska
W nawożeniu należy dążyć do uzyskania co najmniej średniej zawartości składników pokarmowych w glebie. W przypadku magnezu przyswajalnego jest to na glebach bardzo lekkich 2,1–4,0 mg Mg/100 g gleby, na lekkich 3,1–5,0 mg Mg/100 g gleby, na średnich 5,1–7,0 mg Mg/100 g gleby, a na ciężkich 6,1–10,0 mg Mg/100 g gleby.
Najlepszym miernikiem oceny zasobności gleby w przyswajalny magnez jest nadal analiza chemiczna próbek gleby oraz sprawdzenie wyniku analizy próbek gleby pobranych z gospodarstwa z liczbami granicznymi w zależności od kategorii agronomicznej gleby.
Należy pamiętać, że im cięższa gleba, tym wyższe są liczby graniczne dla tej samej klasy zawartości przyswajalnego magnezu. Ocenę zasobności gleb mineralnych w przyswajalny magnez w mg Mg na kg gleby przedstawia tabela.
Jakie objawy wskazują na niedobór magnezu w glebie?
Jak już wspomniano, symptomy niedoboru magnezu ujawniają się dopiero przy bardzo dużych brakach składnika w glebie. Niedobory najpierw pojawiają się na liściach starszych, a dopiero później występują w liściach młodych. Na roślinach jednoliściennych dotkniętych niedoborem magnezu zaobserwować można wówczas charakterystyczne marmurkowate plamy na liściach, zwłaszcza w obrębie unerwienia. Objawy te określane są jako tzw. pasiastość liści. U zbóż przy większym deficycie magnezu liście stają się bardziej chlorotyczne i prążkowane, po brunatne nekrozy rozpoczynające się od wierzchołków liści.
U roślin dwuliściennych występują plamy na liściach, które przybierają barwę pomarańczową i z tego względu objawy są określane mianem tygrysowatości liści. W zaawansowanym stadium u buraka cukrowego następuje żółknięcie bądź chloroza pomiędzy nerwami, a w skrajnych przypadkach nekroza obejmująca już całą powierzchnię blaszki liściowej. U ziemniaków dotkniętych niedoborem magnezu pojawiają się czarne plamy na liściach, następnie następuje ograniczenie procesu zawiązywania bulw pod krzakiem. Objawy niedoboru magnezu u ziemniaków często można pomylić z zarazą czy alternariozą, gdyż są bardzo zbliżone. W przypadku rzepaku pojawiają się żółte lub czerwonopurpurowe przebarwienia starszych liści, przy czym łodygi pozostają nadal zielone. Spośród roślin uprawnych roślinami wskaźnikowymi, wykazującymi szybkie objawy już przy niewielkim wyczerpaniu magnezu z gleb są zboża.
W związku z tym, drugą metodą, często praktykowaną przez rolników, pozwalającą zdiagnozować czy mamy problem z brakiem magnezu w naszym gospodarstwie to wizualna ocena objawów na roślinach. Jest to metoda nieinwazyjna, ale wymagająca od rolnika dużej wprawy w rozpoznawaniu objawów niedoborowych poszczególnych składników pokarmowych wykonywana wiosną. Jeśli rośliny są jasnozielone i na 15–40% widoczna jest na dolnych liściach roślin wyraźna paciorkowatość, to oznacza to słaby niedobór magnezu. W sytuacji gdy są widoczne objawy niedoboru magnezu w postaci żółknięcia roślin i zamierania na 40–75% rośli, to wówczas stan niedoboru magnezu ocenia się jako silny. Bardzo silny niedobór tego pierwiastka charakteryzuje się natomiast zamieraniem większości roślin na plantacji i silnym ich zżółknieniem. W dwóch ostatnich przypadkach zdiagnozowane tak duże niedobory wykluczają stosowanie magnezu dolistnie, gdyż dokarmianie dolistne nie będzie już efektywne.
3 kroki na niedobory magnezu: wapnowanie, nawożenie i dokarmianie
Na glebach dających silne objawy niedoborowe magnezu należy zatem po zbiorze roślin koniecznie wysiać nawozy z magnezem. Zazwyczaj większe ilości magnezu wprowadza się z wapnem nawozowym zawierającym magnez. Dobrym rozwiązaniem jest stosowanie jesienią na takich glebach dolomitu. Wiosną, jeśli nie zostało przeprowadzone z różnych przyczyn wapnowanie gleby, warto zastosować kizeryt (25% MgO i 20% S (50% SO3), niezależnie od pH gleby, może być stosowany na wszystkich glebach.
W praktyce dosyć często otrzymujemy wyniki niskiej zasobności gleby w przyswajany magnez na glebach niewymagających wapnowania. W takim przypadku należy magnez zastosować w formie siarczanu magnezu lub nawozów wieloskładnikowych z magnezem. Na glebach bardzo lekkich i lekkich zaleca się 120–160 kg MgO na hektar. Na glebach cięższych 80–120 kg MgO na hektar na okres 2–3 lat, w zależności od uprawianych gatunków roślin oraz intensywności opadów. Należy pamiętać, że takie dawki nie poprawią niestety zasobności gleby w przyswajalny magnez. Natomiast na glebach z niską zasobnością w ten składnik pokarmowy i wymagających wapnowania, najlepiej zastosować dolomit.
Systematyczne stosowanie nawozów wapniowo-magnezowych jest o tyle istotne, że magnez bardzo łatwo ulega wymywaniu z gleby. Dobrym i tanim źródłem magnezu uwalnianym sukcesywnie są nawozy naturalne. Z dawki 30 ton obornika w pierwszym roku rośliny mają do wykorzystania ok. 23 kg/ha magnezu, a z 30 m3 gnojowicy ok. 13 kg/ha tego składnika. Regularne stosowanie obornika zalecane jest szczególnie na glebach lekkich z niską zawartością przyswajanego magnezu. Badania naukowe potwierdzają poprawę nie tylko stanowiska np. pod ziemniaki, ale i korzyści w postaci większego plonu i lepszej jakości bulw.
Dokarmianie dolistne roztworem siarczanu magnezu można zalecić natomiast na plantacjach, na których widoczne objawy występują na 15–40% roślin. Szybkie zastosowanie nawozów dolistnych (Magnez 140, YaraVita ziemniak, Foliq Mg magnezowy) poprawi w tym przypadku odżywienie roślin magnezem i zapobiegnie spadkowi plonu. W praktyce najpopularniejszym sposobem zapobiegania niedoborom magnezu i siarki jest stosowanie dokarmiania roślin 5% roztworem siedmiowodnego siarczanu magnezu, należy pamiętać jednak, że zapotrzebowanie roślin na te składniki jest na tyle duże, że aplikacją dolistną uratujemy sytuację na kilka dni. Dlatego w przypadku magnezu (również siarki) trzeba go dostarczyć w nawozach podstawowych.
Szybką zdecydowaną poprawę i duże ilości potrzebnego magnezu dostarczymy do gleby stosując łatwo rozpuszczalne siarczany magnezu doglebowo, np. siarczan magnezu granulowany MgS 21-36 Siarkopol eliminujący niedobory magnezu i siarki. Zawiera różne formy magnezu, co zapewnia jego dłuższą dostępność oraz ogranicza straty związane z wymywaniem składników pokarmowych. Siarczan magnezu siedmiowodny – uniwersalny nawóz dla wszystkich roślin uprawnych jest przeznaczony do nawożenia i dokarmiania dolistnego oraz fertygacji (nawożenia z nawadnianiem) w uprawach tradycyjnych, jak i bezglebowych (hydroponicznych).
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG – PIB Puławy
fot. archiwum TPR
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 15/2023 na str. 52. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
