Poznajemy szkodniki – ploniarka zbożówka

Ciało owadów dorosłych ploniarki jest czarne, od strony brzusznej żółte. Skrzydła są przezroczyste, szarawe z tęczowym połyskiem. Długość ciała samic wynosi 1,8–2,0  mm, samców 1,5–1,7 mm. Jaja są wąskie, białe lub kremowe, podłużnie bruzdkowane oraz poprzecznie prążkowane i mają wymiary 0,7 mm×0,16 mm. Larwa ma długość do 4,5 mm, jest kremowa lub jasnozielona, cylindryczna, z przodu spiczasta, a na końcu zaokrąglona. Bobówka ma kształt wrzecionowaty, barwę ochry lub brunatną, długości około 3 mm.

Rozwój ploniarki w dużym stopniu zależy od temperatury i wilgotności powietrza. Lot dorosłych muchówek ma miejsce, gdy temperatura powietrza przekracza 9 st. C. Unikają one dużego nasłonecznienia. W gorące dni chronią się na terenach zacienionych drzewami. W temperaturze powyżej 16 st. C samice zaprzestają składania jaj. Jaja składane na powierzchni liści są wrażliwe na suszę.

Szkodnik rozwija w roku trzy, cztery pokolenia. Zimuje w stadium larwy we wcześnie wysianych oziminach, samosiewach i różnych gatunkach traw. Na wiosnę w miejscu żeru, larwy zmieniają się w poczwarki. Dorosłe muchówki pojawiają się na polach zbóż w końcu kwietnia oraz w maju i składają jaja u podstawy roślin, na koleoptylach lub dolnych liściach zbóż jarych lub wyjątkowo na słabo rozwiniętych oziminach, a w okresie późniejszym na kukurydzy. Najwięcej jaj składanych jest na roślinach w fazie 2–4 liści. Po upływie 2–4 dni wylęgają się larwy, które przedostają się między pochwami liści do części centralnej rośliny i tu żerują, niszcząc liść sercowy. Rozwój larw w zależności od temperatury trwa 15–30 dni.

Przepoczwarczenie następuje w miejscu żeru, a dorosłe muchówki pokolenia wiosennego latają masowo przez miesiąc w czasie kłoszenia się jęczmienia i składają jaja na kłosach jęczmienia i wiechach owsa. W pierwszym przypadku larwy uszkadzają liść sercowy źdźbeł bocznych, co nie powoduje już dużych szkód, w drugim natomiast wnikają do plewki kłosków i niszczą zawiązujące się ziarna.

• Najpowszechniej obserwowane są w kukurydzy objawy słabszych  uszkodzeń, to nadżerki widoczne w postaci przejaśnień wzdłuż nerwów głównych i często charakterystyczne otworki

Ploniarka zbożówka może atakować wszystkie gatunki zbóż i traw, ale szczególnie zagrożone są jęczmień jary i ozimy, owies oraz kukurydza. W młodych roślinach zbóż, jesienią i wiosną, niszczone są liście sercowe, przede wszystkim źdźbeł głównych. Prowadzi to do zamierania całych roślin lub do wytwarzania przez nie dodatkowych pędów bocznych.

Uszkodzony liść sercowy żółknie i daje się go łatwo wyciągnąć z pochwy liściowej. Silnie rozkrzewione rośliny mogą nie wytwarzać pędów generatywnych lub dają słabe kłosy o małej liczbie ziarna. W starszych roślinach jęczmienia i owsa atakowane są górne partie, co prowadzi do uszkodzenia dokłosia, a tym samym uniemożliwia wykłaszanie się roślin lub dochodzi do uszkodzenia pojedynczych kłosków, w których rozwijają się larwy niszcząc zawiązujące się ziarniaki. Nasiona, które zdołały się rozwinąć są o ok. 80% lżejsze od zdrowych i nie kiełkują. Z identyfikacją uszkodzeń można się pomylić, bo do żółknięcia liścia sercowego dochodzi także w efekcie żerowania śmietki ozimówki, niezmiarki paskowanej i drutowców oraz wystąpienia takich chorób jak łamliwość źdźbła, zgorzeli podstawy oraz fuzarioz.

W kukurydzy najczęściej i najsilniej uszkadzany jest piąty liść. Larwy żerując w roślinie stopniowo przesuwają się ku górze docierając do stożka wzrostu. Jego wygryzienie lub podcięcie skutkuje cebulowatym grubieniem szyjki korzeniowej oraz wybijaniem kilku pędów bocznych. Przy późnym żerowaniu szkodnika może on uszkadzać zawiązki przyszłych wiech, co prowadzi do ich szczerbatości. Uszkodzone przez larwy rośliny są te bardziej podatne na patogeny będące sprawcami głowni guzowatej i głowni pylącej kukurydzy.

Z metod agrotechnicznych najważniejsze jest unikanie uprawy zbóż po sobie oraz izolacja przestrzenna od traw i kukurydzy. Liczebność szkodnika ogranicza opóźnianie siewu zbóż ozimych, a przyspieszanie siewu zbóż jarych oraz mechaniczne zabiegi uprawowe, niszczenie samosiewów i zbilansowane nawożenie. Niestety, do zwalczania ploniarki zbożówki w zbożach nie jest zarejestrowany żaden środek ochrony roślin. Liczebność ploniarki może być jednak ograniczana przy okazji stosowania zapraw nasiennych oraz zabiegów chemicznych skierowanych przeciwko innym szkodnikom zbóż. W kukurydzy zalecane jest stosowanie zaprawy insektycydowej i w razie potrzeby zabieg nalistny w fazie 3 liści.

Kiedy ploniarka atakuje zasiewy zbóż? O obecności ploniarki możemy przekonać się sprawdzając uszkodzenia liści sercowych w jęczmieniu ozimym i wcześnie sianych pszenicach ozimych. Podstawową metodą śledzenia zagrożenia jest ocena liczebności szkodnika (muchówek) na podstawie odłowów czerpakiem. Takie odłowy trzeba realizować dwa, trzy razy w tygodniu. Wskazówką fitofenologiczną rozpoczęcia kontroli lotów muchówek ploniarki zbożówki na gospodarzach zimowych jest zakwitanie mniszka. Nie ma zarejestrowanych środków do zwalczania ploniarki, ale jeżeli pojawią się, to progiem ekonomicznej szkodliwości jest stwierdzenie średnio 6 larw ploniarki zbożówki na 100 roślinach.

Najprostszą metodą ograniczania ploniarki i zapobiegania stratom jest stosowanie insektycydowych zapraw nasiennych (Mesurol). Jeżeli takiej nie stosowano pozostaje zabieg nalistny (Proteus) w okresie rozwijania przez rośliny trzeciego liścia (BBCH 13), najwcześniej w czasie pojawiania się trzeciego liścia, a najpóźniej, gdy długość blaszki tego liścia będzie równa długości drugiego liścia.

W rejonach corocznego, silnego występowania ploniarki zbożówki można zalecać zwalczanie tego szkodnika w podanym wyżej terminie bez prowadzenia analiz roślin na obecność jaj. Gdy w poprzednim roku larwy uszkodziły, co najmniej 15% roślin, wówczas zwalczanie chemiczne szkodnika będzie uzasadnione. W innych przypadkach trzeba analizować zagrożenie. Jeżeli w wyniku analizy stwierdzi się obecność 2 lub więcej larw (albo poczwarek) na 1000 roślin zbóż ozimych, wówczas można przewidywać, że zagrożenie w kukurydzy będzie duże. Podstawą do zaplanowania wykonania interwencyjnego zwalczania szkodnika jest stwierdzenie obecności średnio 5 (lub więcej) jaj na 10 roślinach.