Poznajemy szkodniki – skrzypionka zbożowa i błękitek

To, czy nasilenie szkodników zbóż i innych roślin będzie duże, zależy od tego, jakie są warunki termiczne na początku wiosny. Rozwojowi skrzypionek bardzo sprzyja ciepła pogoda w maju.

Chrząszcze skrzypionek zimują w ściółce, darni lub między korzeniami. Według biologii tych szkodników opracowanej w Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, chrząszcze skrzypionki zbożowej (Oulema melanopus) i skrzypionki błękitek (Oulema gallaeciana) pojawiają się wiosną na roślinach żywicielskich (głównie jęczmień, pszenica, pszenżyto i owies, rzadziej plantacje żyta), gdy temperatura powietrza przez 2–3 dni przekracza około 10°C.

Żerowanie chrząszczy skrzypionek (żer uzupełniający) w sprzyjających warunkach rozpoczyna się w II dekadzie kwietnia, po czym, po kopulacji samice składają jaja (trwa to od połowy maja do połowy czerwca). Jaja długości około 1 mm, koloru miodowożółtego składane są na górnej stronie blaszki liściowej zbóż wzdłuż nerwów pojedynczo lub po kilka w jednym rzędzie.

Po upływie około dwóch tygodni z jaj wylęgają się larwy (są brunatno-żółte z kulistą czarną głową, a całe ich ciało pokryte jest lepkim śluzem i kałem), które wyjadają tkankę miękiszową wzdłuż nerwów liścia.

Kolejnym etapem rozwoju jest stadium poczwarki (skrzypionka zbożowa przepoczwarcza się w glebie na głębokości ok. 5 cm, a skrzypionka błękitek na roślinach w piankowych kokonach), które trwa około 12 dni. Po przepoczwarczeniu chrząszcze skrzypionek żerują jeszcze przez jakiś czas na trawach i samosiewach, po czym kryją się na zimowanie. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie skrzypionek.

• Chrząszcze skrzypionki zbożowej mają zielonkawe lub niebieskawe pokrywy skrzydeł o metalicznym połysku. Przedplecze i nogi mają czerwone (czerwonordzawe). Stopy i 11-członowe czułki są czarne. Długość ciała wynosi 4–5 mm. Przepoczwarczenie larw skrzypionki zbożowej odbywa się w glebie w kokonach na głębokości do 5 cm. Jedna larwa skrzypionki (zbożowej i błękitek) może zniszczyć do 3,5 cm2 powierzchni liścia. Kilka larw na liściu jest w stanie zeskrobać z niego cały miękisz

Szkodliwość chrząszczy skrzypionek żerujących na liściach zbóż polega na niszczeniu tkanki miękiszowej liści, w wyniku czego powstają wyraźne, podłużne otwory wzdłuż nerwów w różnych partiach liścia. Szkody wyrządzane przez chrząszcze nie mają znaczenia gospodarczego.

• Uwaga! Chrząszcze skrzypionki zbożowej w praktyce można pomylić przy identyfikacji z pożytecznym drapieżcą omiłkiem (na zdjęciu), zjadającym mszyce

Stadium szkodliwym o znaczeniu gospodarczym są larwy, które niszczą górną epidermę (skórkę) liścia i tkankę miękiszową, natomiast skórka dolna pozostaje nieuszkodzona. Po pewnym czasie dolna skórka blaszki liściowej zasycha i bieleje. W wyniku żerowania skrzypionek liście zbóż zabrudzone są lepką substancją i kałem larw. Najgorsze jest to, że larwy powodują największe uszkodzenia na najważniejszych liściach – podflagowym i flagowym.

Naukowcy szacują, że jedna larwa skrzypionki może zniszczyć do 3,5 cm2 powierzchni liścia. Kilka larw na liściu jest w stanie zeskrobać cały miękisz. Biorąc pod uwagę fakt, że w sprzyjających warunkach jedna samica skrzypionki może złożyć nawet do 300 jaj, zagrożenie jest olbrzymie.

Kiedy chrząszcze odbywają żer regeneracyjny i kopulują ze sobą, należy systematycznie dokonywać obserwacji. To może mieć miejsce już za kilka dni. Stwierdzenie 10–15 chrząszczy na 1m2 w uprawach pszenicy ozimej daje podstawę do przewidywania większej liczebności larw na obserwowanej plantacji. Powtórną lustrację należy przeprowadzić w czasie wylęgu larw. Powinna ona dać odpowiedź co do lokalizacji miejsca masowego ich wystąpienia i szacunkowej liczebności. W tym celu należy w zależności od wielkości pola analizować od 100 do 150 źdźbeł w różnych punktach pola (po 10 źdźbeł wybranych losowo z każdego punktu).

• Chrząszcze skrzypionki błękitek (na zdjęciu) są nieco mniejsze – długość ich ciała wynosi 3,5–4 mm. Pokrywy skrzydeł są ciemnoniebieskie (granatowe) z metalicznym połyskiem. Przedplecze i nogi są czarne. Uwaga! Chrząszcze skrzypionki błękitek choć teoretycznie łatwe w identyfikacji można na pierwszy rzut oka pomylić z osiewnikiem ciemnym (jest od skrzypionki większy)

Decyzję o potrzebie chemicznego zwalczania należy podejmować indywidualnie dla każdej plantacji, uwzględniając ekonomiczny próg szkodliwości. W przypadku skrzypionek wynosi on:

Według zaleceń IOR–PIB w Poznaniu, zwalczanie skrzypionek przeprowadza się w okresie, kiedy na plantacjach zbóż następuje masowy wyląg larw z masowo składanych jaj i jednocześnie obserwowane są larwy obu gatunków wielkości około 4 mm z najwcześniej złożonych jaj. Oba stadia rozwojowe określają optymalny termin zwalczania skrzypionek.

• Larwy skrzypionki błękitek przepoczwarczają się na roślinach w piankowych kokonach. Kokony spotyka się na górnej powierzchni liści, w pochwach liściowych i kłosach (rzadziej także na źdźbłach poniżej liścia flagowego i na dokłosiach). Spotkanie takiej pianki nie jest jednoznaczne ze stwierdzeniem przepoczwarczającej się skrzypionki, bo zależnie od kształtu i wielkości piankowej wydzieliny, może pod nią ukrywać się uszkadzająca liście larwa pluskwiaka – pienika ślinianki

W zwalczaniu szkodników roślin ważnym zagadnieniem jest poszanowanie środowiska i ochrona sprzymierzeńców rolnika – naturalnych wrogów szkodników. To ważne również przy zwalczaniu skrzypionek. Dlatego, nie należy podejmować zabiegów, jeżeli pojaw szkodnika nie jest liczny i towarzyszy mu pojaw gatunków pożytecznych.

Zawsze przed decyzją o zabiegu chemicznym warto uwzględnić ograniczenie powierzchni zabiegu do zabiegów brzegowych lub punktowych, jeżeli szkodnik nie występuje na całej plantacji. Zalecane jest stosowanie mieszanin środków ochrony roślin i nawozów płynnych (przebadanych połączeń), co ogranicza liczbę wjazdów na pole i zmniejsza mechaniczne uszkadzanie roślin. Trzeba chronić gatunki pożyteczne poprzez unikanie stosowania insektycydów o szerokim spektrum działania i zastępować je środkami selektywnymi.

• W ostatnich latach bezpieczną ostoją dla skrzypionek staje się też kukurydza. To znacznie ułatwia im znalezienie najlepszego pokarmu do żeru regeneracyjnego chrząszczy i potem dogodnych miejsc składania jaj przez samice

Należy też prawidłowo dobierać termin zabiegu tak, aby nie powodować wysokiej śmiertelności owadów. Jeżeli nie mamy innego wyjścia i konieczny jest oprysk – bardzo ważne jest dokładne zapoznanie się z treścią etykiety–instrukcji stosowania dołączonej do każdego środka ochrony roślin i przestrzeganie informacji w niej zawartych. Okres prewencji dla pszczół jest informacją o oddziaływaniu środka także na inne owady pożyteczne.