Sucha zgnilizna kapustnych jest najważniejszą chorobą rzepaku w Polsce i na świecie. Jej sprawcami są grzyby Leptosphaeria maculans i Leptosphaeria biglobosa. Na szczęście rośnie paleta odmian rzepaku z genami odporności. Niestety, są i złe wieści płynące z obserwacji plantacji w trwającym sezonie. Zdarzało się bowiem, że odmiany z odpornością pionową Rlm7 na groźniejszego sprawcę L. maculans miały objawy porażenia na łodygach, co świadczy o nasileniu łagodniejszego sprawcy L. biglobosa. Pisaliśmy o tym w nr. 3 TPR na str. 28
Odporność rzepaku może być pionowa i pozioma, a najlepsza jest podwójna
O ile dwie dekady temu naukowcy badający suchą zgniliznę kapustnych notowali kulminacyjne zarodnikowanie sprawców choroby w listopadzie, to np. w 2008 r. już w październiku, a w latach 2009–2014 we wrześniu. To oczywiście skutek ocieplenia się klimatu. Wcześniejsze porażenie młodych roślin rzepaku znacznie skraca drogę sprawcom z liści przez ogonki liściowe do szyjki korzeniowej i łodyg. Ponieważ w ochronie rzepaku najważniejsze jest zatrzymanie suchej zgnilizny kapustnych na liściu, kluczowy i podstawowy jest jesienny zabieg fungicydowy, a najlepiej wybór odmian z odpornością.
Znane są dwa typy tej odporności. Pierwszy typ odporności to odporność kontrolowana przez geny główne, zwana także pionową. Ta odporność jest efektywna przez całe życie rośliny, jest warunkowana przez pojedyncze geny. Drugi typ odporności to poligeniczna, częściowa, zwana poziomą.
W praktyce występują problemy, bo sprawcy chorób, również grzyb L. maculans, pokonują odporność odmian. Sposobem na utrzymanie stabilnej odporności jest połączenie zmianowania z krótkim czasem uprawy różnych genotypów (różnych odmian z odmienną odpornością). Dobra w praktyce okazuje się kombinacja odporności poziomej i pionowej, która najskuteczniej ogranicza porażenie rzepaku ozimego przez suchą zgniliznę kapustnych. Odporność pozioma odmiany zwiększa trwałość działania genu odpowiedzialnego za odporność pionową. Dlatego w aktualnie prowadzonej hodowli rzepaku ozimego skuteczną metodą ochrony roślin jest łączenie odporności pionowej z poziomą, z wykorzystaniem głównych genów odporności Rlm7.
L. maculans jest bardziej agresywny
Bardziej agresywnym sprawcą suchej zgnilizny kapustnych jest grzyb Leptosphaeria maculans. W Polsce sucha zgnilizna kapustnych jest większym problemem od zachodniej strony Wisły, gdzie dominuje właśnie L. maculans. Na wschodzie i północnym wschodzie Polski są krótsze jesienie i później ruszające wiosny, co obniża presję tego patogenu, a poza tym występuje tu łagodniejszy atakujący powierzchniowo grzyb zgnilizny Phoma lingam z gatunku L. biglobosa. Dlatego odmianami odpornymi warto się interesować, zwłaszcza na zachód od Wisły. W materiałach promocyjnych odmian rzepaku z odpornością na suchą zgniliznę kapustnych znajdziemy różne oznaczenia i rodzaje tej odporności. Najwięcej mieszańców jest z odpornością Rlm7 i kilka z nową odpornością APR37. Najnowszym genem odporności jest RlmS.
To bardzo dobrze, bo odmiany z genem Rlm7 są niestety narażone na przełamanie odporności (stwierdza się to np. we Francji). Odporność APR37 i RlmS rozwiązuje ten problem. Oczywiście geny odporności w odmianach sprzedawanych na krajowym rynku nie są ostateczną bronią hodowców. Prace ciągle trwają a na świecie poznano i opisano do tej pory wiele z nich, m.in. geny odporności na L. maculans od Rlm1 do Rlm10 oraz geny od LepR1 do LepR4.
A jak reagują odmiany odporne na atak suchej zgnilizny kapustnych. Odcinają zaatakowane tkanki liści nekrotycznym pierścieniem. Grzyb ma odciętą drogę do wiązek przewodzących i nie dostanie się przez ogonki liściowe do łodygi. Obecnie rośnie udział odmian rzepaku zarejestrowanych w Polsce z odpornością na suchą zgniliznę kapustnych. W zdecydowanej większości jest to gen Rlm7, ale są też odmiany z podwójną odpornością, np. z genami Rlm7 i Rlm3.
- Programy odpornościowe realizują wszyscy hodowcy i przy czym jeden gen odporności to na konkurencyjnym rynku już za mało. Przykładem odmiany z podwójną odpornością, z genami Rlm7 i Rlm3 jest DK Plasma, która jest jednocześnie odmianą odporną na kiłę kapusty. Pożądana w odmianach jest jednocześnie odporność na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV) oraz tolerancja odmiany na zgniliznę twardzikową i werticiliozę
fot. Marek Kalinowski
Artykuł kazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 30-31/2022 na str. 25. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
