Skrzypionki są w środowisku i czekają na majowe ocieplenie. Pojawią się w zbożach, to pewne. W ostatnich sezonach masowe naloty skrzypionek odbywały się już w ostatniej dekadzie kwietnia. Tak było np. w 2023 r., kiedy dokładnie 26 kwietnia w stacji IOR – PIB w Winnej Górze stwierdzono masowe naloty chrząszczy skrzypionek.
Zobacz też: Szarek zżera buraki cukrowe, rolnicy bezsilni. Apelują do ministra
Jak skrzypionki niszczą zboże?
Pojawienie się pierwszych chrząszczy będzie prognostykiem zagrożenia, ale to nie owady dorosłe wyrządzają szkody. Niemniej skrzypionki trzeba obserwować i warto poznać ich biologię rozwoju. Szkodliwość larw żerujących na liściach zbóż polega na niszczeniu tkanki miękiszowej liści, w wyniku czego powstają wyraźne, podłużne otwory wzdłuż nerwów w różnych partiach liścia.
Stadium szkodliwym o znaczeniu gospodarczym są larwy, które niszczą górną epidermę (skórkę) liścia i tkankę miękiszową, natomiast skórka dolna pozostaje nieuszkodzona. Po pewnym czasie dolna skórka blaszki liściowej zasycha i bieleje. W wyniku żerowania skrzypionek, liście zbóż zabrudzone są lepką substancją i kałem larw. Najgorsze jest to, że larwy powodują największe uszkodzenia na najważniejszych liściach – podflagowym i flagowym.
Naukowcy szacują, że jedna larwa skrzypionki może zniszczyć do 3,5 cm2 powierzchni liścia. Kilka larw na liściu jest w stanie zeskrobać cały miękisz. Biorąc pod uwagę fakt, że w sprzyjających warunkach jedna samica skrzypionki może złożyć nawet do 300 jaj, zagrożenie jest olbrzymie.
Biologia rozwoju skrzypionek
Warto przypomnieć podstawową biologię rozwoju skrzypionek, bo zbożom szkodzą dwa gatunki – skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek. Chrząszcze zimują w ściółce, darni lub między korzeniami. Według biologii tych szkodników opracowanej w Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, chrząszcze skrzypionki zbożowej (są dwa gatunki, wizualnie nie do odróżnienia: Oulema melanopus i Oulema duftschmidi) i skrzypionki błękitek (Oulema gallaeciana) pojawiają się wiosną na roślinach żywicielskich (głównie jęczmień, pszenica, pszenżyto i owies, rzadziej plantacje żyta), gdy temperatura powietrza przez 2–3 dni przekracza 10°C.
Żerowanie chrząszczy skrzypionek (żer uzupełniający) w sprzyjających warunkach rozpoczyna się już w II dekadzie kwietnia, po czym po kopulacji samice składają jaja (trwa to od połowy maja do połowy czerwca). Jaja długości około 1 mm, koloru miodowożółtego składane są na górnej stronie blaszki liściowej zbóż wzdłuż nerwów pojedynczo lub po kilka w jednym rzędzie.
Po upływie około dwóch tygodni z jaj wylęgają się larwy (są brunatnożółte z kulistą czarną głową, a całe ich ciało pokryte jest lepkim śluzem i kałem), które wyjadają tkankę miękiszową wzdłuż nerwów liścia. Kolejnym etapem rozwoju jest stadium poczwarki (skrzypionka zbożowa przepoczwarcza się w glebie, a błękitek na roślinach w piankowych kokonach), które trwa około 12 dni. Po przepoczwarczeniu chrząszcze skrzypionek żerują jeszcze przez jakiś czas na trawach i samosiewach, po czym kryją się na zimowanie. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie.
Lustracja skrzypionek, gdy chrząszcze odbywają żer
Systematyczną lustrację zagrożenia należy prowadzić systematycznie, kiedy chrząszcze skrzypionek odbywają żer regeneracyjny i kopulują ze sobą. To może mieć miejsce już za kilka dni. Stwierdzenie 10–15 chrząszczy na 1 m2 w uprawach pszenicy ozimej daje podstawę do przewidywania większej liczebności larw na obserwowanej plantacji. Powtórną lustrację należy przeprowadzić w czasie wylęgu larw. Powinna ona dać odpowiedź, co do lokalizacji miejsca masowego ich wystąpienia i szacunkowej liczebności. W tym celu należy, w zależności od wielkości pola, analizować od 100 do 150 źdźbeł w różnych punktach pola (po 10 źdźbeł wybranych losowo z każdego punktu).
Decyzję o potrzebie chemicznego zwalczania należy podejmować indywidualnie dla każdej plantacji, uwzględniając ekonomiczny próg szkodliwości. W przypadku skrzypionek wynosi on:
- 1–2 larwy na 1 źdźble pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego i żyta,
- 1 larwa na 2–3 źdźbła jęczmienia ozimego i jarego, pszenicy jarej, pszenżyta jarego i owsa.
Według zaleceń IOR – PIB w Poznaniu, zwalczanie skrzypionek przeprowadza się w okresie, kiedy na plantacjach zbóż następuje wyląg larw z masowo składanych jaj i jednocześnie obserwowane są larwy obu gatunków wielkości około 4 mm z najwcześniej złożonych jaj. Oba stadia rozwojowe określają optymalny termin zwalczania skrzypionek.
Zabiegi chemiczne na skrzypionkę
Przed decyzją o zabiegu chemicznym warto uwzględnić ograniczenie powierzchni zabiegu do zabiegów brzegowych lub punktowych, jeżeli szkodnik nie występuje na całej plantacji. Zalecane jest stosowanie mieszanin środków ochrony roślin i nawozów płynnych (przebadanych połączeń), co ogranicza liczbę wjazdów na pole i zmniejsza mechaniczne uszkadzanie roślin. Trzeba chronić gatunki pożyteczne poprzez unikanie stosowania insektycydów o szerokim spektrum działania i zastępować je środkami selektywnymi.
Należy też prawidłowo dobierać termin zabiegu tak, aby nie powodować wysokiej śmiertelności owadów Jeżeli nie mamy innego wyjścia i konieczny jest oprysk – bardzo ważne jest dokładne zapoznanie się z treścią etykiety-instrukcji stosowania, dołączonej do każdego środka ochrony roślin i przestrzeganie informacji w niej zawartych. Okres prewencji dla pszczół jest informacją o oddziaływaniu środka także na inne owady pożyteczne.
Marek Kalinowski
