Stonka ziemniaczana jest szkodnikiem wyjątkowo ciepłolubnym i po ociepleniu pewny będzie jej szybki rozwój i duża szkodliwość. Mocno ruszy, gdy pojawi się korzystny dla rozwoju zakres temperatur, który wynosi od 18 do 26 st. C.
Larwy stonki powodują znaczne straty w plonie
Wylęgu larw L1 można spodziewać się zwykle w połowie czerwca. Pod koniec czerwca żer prawdopodobnie rozpoczną najbardziej łakome larwy L3 i L4. Ten atak nie oznacza końca problemów, bo w ostatnich latach coraz częściej obserwuje się, niestety, pojaw pokolenia letniego chrząszczy stonki.
Składanie jaj w złożach po kilkadziesiąt sztuk jest rozciągnięte w czasie, a w temperaturze poniżej 12°C może być wstrzymane. W 10 do 19 dni od złożenia jaj, co zwykle przypada na pełnię kwitnienia czarnego bzu, pojawiają się larwy L1, które w trakcie rozwoju trwającego 11–30 dni (zależnie od temperatury) przechodzą trzy linienia.
Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%. Najstarsze larwy L4 po trzecim linieniu, schodzą do gleby i tam przepoczwarczają się w wyniku czego po trzech tygodniach (zwykle jest to koniec lipca i początek sierpnia) pojawiają się pierwsze chrząszcze drugiego, letniego pokolenia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.
Temperatura ma znaczenie dla tempa rozmnażania się szkodnika i jego szkodliwości
Tempo rozwoju stonki ziemniaczanej jak również jej szkodliwość są uzależnione od temperatury. Uszkodzenia powodują zarówno chrząszcze, jak i larwy. Bardzo pomocna w określaniu zagrożenia i terminu wylęgu pierwszych larw stonki ziemniaczanej jest fenologia roślin wskaźnikowych. Wyląg pierwszych larw stonki zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, grochodrzewu, początkiem kwitnienia chabra bławatka. Masowy wyląg larw przypada na okres kwitnienia i przekwitania, lipy drobnolistnej.
Jeżeli pogoda dopisze i po ociepleniu chrząszcze stonki wyjdą masowo w krótkim czasie, ułatwi to zwalczanie szkodnika i być może do opanowania zagrożenia wystarczy jeden oprysk w sezonie. Ale to nie jest takie pewne. Jeżeli po ociepleniu wyjdzie część chrząszczy i zaraz nastąpi ochłodzenie, pozostałe pojawią się później. Z punktu widzenia ochrony to niekorzystne, bo rozwój stonki rozciągnie się w czasie i zabiegi chemiczne trzeba będzie w krótkim czasie powtórzyć. Prawdopodobne jest też – tak działo się w minionych sezonach – że wystąpi też drugie, letnie pokolenie stonki.
Jaki jest próg szkodliwości dla stonki?
Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. Stonka ziemniaczana jest na tyle charakterystycznym szkodnikiem, że ani chrząszczy, ani larw nie można pomylić z żadnym innym. Trudności można mieć jedynie we właściwej ocenie pokoleń larw stonki. Wiek larw określa się na podstawie wymiarów puszki głowowej. Jak podają naukowcy z IOR – PIB puszka głowowa larw L1 ma wielkość od 0,5 do 0,6 mm, larw L2 – 0,8–1,0 mm, larw L3 – 1,3–1,7 mm, a larw L4 – 2,0–2,5 mm.
Próg szkodliwości stonki ziemniaczanej wg zaleceń IOR – PIB to występowanie 1–2 zimujących chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj na 10 roślin lub średnio 15 larw na jednej roślinie. W przypadku ziemniaków późnych, należy też oceniać szkodliwość letniego pokolenia chrząszczy i w razie potrzeby wykonać zabieg ich zwalczania.
Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%. Próg ekonomicznej szkodliwości stonki ziemniaczanej to 10 złóż jaj na 10 roślinach lub 15 larw na jednej roślinie.
Niezbędne minimum to jeden zabieg na stonkę
Właściwym momentem ochrony i wykonania pierwszego zabiegu jest masowy pojaw chrząszczy. Drugi zabieg trzeba wykonać zazwyczaj na larwy (najczęściej w trzeciej dekadzie czerwca lub pierwszej lipca). Problemem w odmianach późnych na przełomie lipca i sierpnia mogą być także chrząszcze pokolenia letniego.
Jeden zabieg na stonkę to niezbędne minimum na ograniczenie strat. Powinien być wykonany na larwy powodujące największe zniszczenie części asymilacyjnej ziemniaka. Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy.
Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Jest oczywiście kilka rozwiązań i preparatów do stosowania w ekologicznej uprawie ziemniaka (Max Spin, Picodar, Spinosad Max, SpinTor, Spruzit Koncentrat Na Szkodniki), o czym napiszemy za tydzień.
Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 22/2023 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
