Warunki korzystne dla rozwoju stonki
Pojawiły się korzystne dla jej rozwoju warunki, a jest to przede wszystkim ocieplenie. Sprzyja jej zakres temperatur powietrza od 18 do 26°C i wtedy rozwija się dynamicznie. Jednak najważniejsza jest temperatura gleby. Kiedy przekroczy 15°C osobniki dorosłe stonki wychodzą na powierzchnię. Szukają ziemniaków, zaczną żerować i kopulować. Potem samice składają intensywnie żółte jaja na spodniej stronie liści.
Składanie żółtych jaj w złożach po kilkadziesiąt sztuk przez zmienną pogodę może być rozciągnięte w czasie, a kiedy temperatura spadnie poniżej 12°C może być wstrzymane. W 10 do 19 dni od złożenia jaj, mniej więcej w połowie czerwca, pojawiają się larwy L1. W trakcie rozwoju trwającego 11–30 dni (zależnie od temperatury) larwy przechodzą trzy linienia. Zwykle pod koniec czerwca żer rozpoczną najbardziej łakome larwy L3 i L4. Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów z tego powodu mogą wynosić 20–30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%.
Ten atak najbardziej żarłocznych larw nie oznacza końca problemów. W upalnych sezonach coraz częściej obserwuje się pojaw pokolenia letniego chrząszczy stonki. Najstarsze larwy L4 po trzecim linieniu, schodzą bowiem do gleby i tam przepoczwarczają się, w wyniku czego po trzech tygodniach (zwykle jest to koniec lipca i początek sierpnia) pojawiają się pierwsze chrząszcze drugiego, letniego pokolenia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.
Od czego zależy tempo rozwoju stonki ziemniaczanej?
Tempo rozwoju stonki ziemniaczanej, jak również jej szkodliwość, są uzależnione od temperatury. Uszkodzenia powodują zarówno chrząszcze, jak i larwy. Bardzo pomocna w określaniu zagrożenia i terminu wylęgu pierwszych larw stonki ziemniaczanej jest fenologia roślin wskaźnikowych. Wyląg pierwszych larw stonki zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, grochodrzewu, początkiem kwitnienia chabra bławatka. Masowy wyląg larw przypada na okres kwitnienia i przekwitanie lipy drobnolistnej.
Zobacz też: Ciepła pogoda sprzyja stonce w ziemniakach. Jak ją zwalczać?
Jeżeli po ociepleniu chrząszcze stonki wyjdą masowo, w krótkim czasie ułatwi to zwalczanie szkodnika i być może do opanowania zagrożenia wystarczy jeden oprysk w sezonie. Ale to nie jest takie pewne. Jeżeli po ociepleniu wyjdzie część chrząszczy i zaraz nastąpi ochłodzenie, pozostałe pojawią się później. Z punktu widzenia ochrony, to niekorzystne, bo rozwój stonki rozciągnie się w czasie i zabiegi chemiczne trzeba będzie w krótkim czasie powtórzyć. Prawdopodobne jest też – tak działo się w minionych sezonach – że wystąpi też drugie, letnie pokolenie stonki.
Chrząszcze zimowe stonki ziemniaczanej wyrządzają największe szkody
Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. Stonka ziemniaczana jest na tyle charakterystycznym szkodnikiem, że ani chrząszczy, ani larw nie można pomylić z żadnym innym. Trudności można mieć jedynie we właściwej ocenie pokoleń larw stonki. Wiek larw określa się na podstawie wymiarów puszki głowowej. Jak podają naukowcy z IOR – PIB puszka głowowa larw L1 ma wielkość od 0,5 do 0,6 mm, larw L2 – 0,8–1,0 mm, larw L3 – 1,3–1,7 mm, a larw L4 – 2,0–2,5 mm.
Próg szkodliwości stonki ziemniaczanej
Próg szkodliwości stonki ziemniaczanej wg zaleceń IOR – PIB to występowanie 1–2 zimujących chrząszczy na 25 roślin wczesnych odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj na 10 roślin lub średnio 15 larw na jednej roślinie. W przypadku ziemniaków późnych, należy też oceniać szkodliwość letniego pokolenia chrząszczy i w razie potrzeby wykonać zabieg ich zwalczania.
Nawet trzy zabiegi na stonkę bywają niekiedy koniecznością. Oczywiście ta maksymalna ilość zabiegów dotyczy odmian późnych i jest konieczna przy przebiegu pogody sprzyjającym stonce. Przy dużym nasileniu szkodnika właściwym momentem wykonania pierwszego zabiegu jest masowy pojaw chrząszczy. Drugi zabieg trzeba wykonać zazwyczaj na larwy (najczęściej w trzeciej dekadzie czerwca lub pierwszej lipca). Trzeci oprysk, o ile będzie konieczny, wykonuje się na chrząszcze pokolenia letniego (na przełomie lipca–sierpnia).
Ochrona ziemniaków przed stonką ziemniaczaną
Intensywna ochrona ziemniaków przed stonką obejmująca trzy zabiegi jest potrzebna bardzo rzadko. Jeden zabieg to jednak niezbędne minimum na ograniczenie strat. Powinien być wykonany na larwy powodujące największe zniszczenie części asymilacyjnej ziemniaka. Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy.
Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Przed przystąpieniem do zabiegu należy zapoznać się z treścią etykiety instrukcji stosowania środka ochrony roślin znajdującej się na opakowaniu i ściśle przestrzegać dawek, terminów i sposobów stosowania preparatów.
Marek Kalinowski
