NIK oceniła w m.in. przygotowanie i realizację Lokalnych Strategii, prawidłowość przyznawania pomocy finansowej na realizację zadań objętych unijną tzw. osią priorytetową 4, wydatkowanie środków, zgodność realizacji projektów z wnioskami i umowami o dofinansowanie, nadzór i kontrolę nad tymi projektami.
Izba zwraca uwagę, że Lokalne Grupy Rybackie (LGR), które mają realizować strategie lokalne, rozpoczęły działalność na przełomie 2010/11, tj. po upływie blisko czterech lat od początku okresu programowania 2007-2013 oraz po ponad dwóch latach od wejścia w życie ustawy o wspieraniu sektora rybackiego. Skutkowało to m.in. spiętrzeniem prac w samorządach województw w latach 2012-2014 i prowadziło do opóźnień przy rozpatrywaniu wniosków o dofinasowanie, wynoszących nawet 300 dni. Opóźnienia we wdrożeniu programu miały również wpływ na działalność LGR i spowodowały m.in. konieczność przesunięcia 250 mln zł - w połowie 2013 r. - na inne cele.
Według Izby, nie stworzono rozwiązań dla LGR, które pozwoliłyby w pełni zarządzać strategiami. Ich rola sprowadzała się głównie do wyboru wniosków, a następnie sporządzania list rankingowych. Nie miały one wpływu na rozliczenie zobowiązań zawartych we wnioskach, a tym samym na efektywne wykorzystanie środków. Przyznawanie i rozliczanie pomocy należało bowiem do kompetencji samorządów województw.
Według Izby, istotnym problemem był sposób prowadzenia monitoringu, który ograniczał możliwość uzyskania rzeczywistej wiedzy na temat stopnia realizacji Lokalnych Strategii.
Grupy Rybackie, wbrew przyjętym w lokalnych strategiach zobowiązaniom, nie przeprowadzały oceny własnej działalności m.in. w zakresie: funkcjonowania organów grup, efektywności stosowanych procedur, przepływu informacji, sprawności podejmowania decyzji, wydatkowania środków na wdrażanie strategii. Nieprawidłowości w tym zakresie NIK stwierdziła w 4 spośród 9 skontrolowanych grup.
NIK wskazała, że w przepisach dotyczących realizacji osi priorytetowej 4 nie zawarto obowiązku zamieszczania w umowach o dofinansowanie zobowiązań wysoko punktowanych, które deklarowane były we wnioskach m.in. w zakresie: poprawy konkurencyjności i atrakcyjności obszaru oraz innowacyjności. Umożliwiało to, z jednej strony, ujmowanie w składanych do LGR wnioskach dowolnych deklaracji, natomiast z drugiej strony pozbawiało samorządy możliwości podejmowania skutecznych działań w przypadku ich niezrealizowania.
Jednym z istotnych problemów społecznych i gospodarczych na obszarach zależnych od rybactwa jest nadal bardzo wysokie bezrobocie, związane z zanikiem sektora rybackiego. W PO RYBY 2007-2013 jednym z czterech wskaźników mierzących stopień wykonania założeń osi priorytetowej 4 było „utworzenie nowych lub utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy”. Na koniec 2013 r. wykonanie tego wskaźnika miało wynieść 2.500, a osiągnięto poziom 1.880 takich miejsc.
Według NIK, samorządy województw nieterminowo weryfikowały wnioski o dotacje i płatność. Dotyczyło to prawie połowy wniosków o dofinansowanie i ponad połowy wniosków o płatność. Przyczyną opóźnień był m.in. wpływ w krótkim czasie dużej ilości wniosków oraz niewłaściwy sposób organizacji postępowania związanego z ich rozpatrywaniem.
W większości samorządy województw prawidłowo sprawowały nadzór i kontrolę nad realizacją projektów - stwierdziła NIK.
W PO Ryby 2007-2013 przyjęto, że na obszarach zależnych od rybactwa ustanowionych zostanie 30 Lokalnych Grup Rybackich. Minister rolnictwa - po przeprowadzeniu dwóch konkursów - wybrał 48. Konsekwencją tego było m.in. zmniejszenie środków przeznaczonych dla poszczególnych grup oraz ich rozproszenie, co mogło ograniczyć realizację głównych celów osi 4.
"Wyniki przeprowadzonej kontroli, analizy rozwiązań systemowych dotyczących osi priorytetowej 4 oraz wyniki panelu ekspertów wskazują na potrzebę podjęcia działań przez Ministra RiRW zmierzających do efektywniejszego wykorzystania pomocy w ramach perspektywy finansowej 2014-2020" - napisano we wnioskach z kontroli.
NIK proponuje wzmocnienie pozycji grup rybackich w wyborze zadań do dofinansowania oraz stworzenie warunków do skuteczniejszego zarządzania strategią, większą koncentrację środków finansowych na terenach zależnych od rybactwa, opracowanie takich wskaźników, poprzez które właściwie oceniany będzie stopień realizacji strategii.
Zdaniem Izby, potrzebne jest też doprecyzowanie niektórych procedur, które gwarantowałyby bezstronność i przejrzystość działań, zagwarantowanie w umowach o dofinansowanie pełnej realizacji deklarowanych we wnioskach zobowiązań. Należy ponadto stworzyć system oceny, który zapewni rzetelny monitoring procesu realizacji lokalnych strategii, jak i oceny działalności grup rybackich.
Na realizację działań w ramach osi priorytetowej 4 PO Ryby na lata 2007-2013 było 313 mln euro.
Oś priorytetowa 4 Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007–2013” miała przyczynić się do aktywizacji społeczności obszarów zależnych od rybactwa poprzez uruchomienie lokalnych inicjatyw, które doprowadziłyby do poprawy warunków życia na tych terenach.
NIK przeprowadziła badanie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2014 r., ale objęto nim okres od 1 stycznia 2007 r. do dnia zakończenia czynności kontrolnych. W ramach kontroli wykorzystano badania ankietowe oraz przeprowadzono panel ekspertów. W kontroli uczestniczyło 5 delegatur NIK. Łącznie sprawdzono 42 jednostki, w tym 5 urzędów marszałkowskich, 9 Lokalnych Grup Rybackich oraz 28 beneficjentów. (PAP)
