W dłuższym horyzoncie czasowym wapnowanie użytków zielonych zwiększa życie biologiczne gleby i występowanie w poroście roślin, które poprawiają jakość paszy, walory smakowe i pozwalają na zmniejszenie dawek nawozów azotowych (koniczyna biała, koniczyna czerwona).
Dlaczego właściwy odczyn gleby użytków zielonych jest ważny?
Odczyn gleby użytków zielonych kształtuje skład botaniczny runi. Wartościowe gatunki traw pastewnych tj.: życica, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa i wiechlina łąkowa potrzebują do wzrostu odczynu lekko kwaśnego. Z kolei wchodzące w skład runi gatunki roślin bobowatych wymagają pH na poziomie 6. Zakwaszenie użytków zielonych, podobnie jak na gruntach ornych, ogranicza produkcję roślinną i zmniejsza różnorodność gatunkową.
Wapnowanie łąk i pastwisk jest konieczne, gdy wartość pH w KCl w wierzchniej warstwie gleby spadnie poniżej 5,0–5,5. Użytkowanie zakwaszanych użytków zielonych sprawia, że stosowanie nawozów mineralnych przestaje być efektywne, a każde zwiększanie ich dawek nie przekłada się na wzrost plonów pokosów trawy. Jednocześnie dochodzi do pogorszenia jakości runi.
Zobacz też: Jak przyspieszyć rozkład słomy po żniwach? Praktyczny poradnik
Kiedy wapnować użytki zielone?
Optymalnym terminem wapnowania użytków zielonych jest późna jesień, tuż po zakończeniu okresu wegetacyjnego. Użytki zielone rzadziej nawozi się wapniem wiosną, ale jeśli już zdecydujemy się na ten termin, to wówczas należy go wykonać tuż przed ruszeniem wegetacji – wczesną wiosną.
Jesienne wapnowanie korzystnie wpływa na proces humifikacji (tworzenie się próchnicy), przyczynia się pośrednio do zwiększenia zawartości materii organicznej w glebie na wiosnę. Jednocześnie, w zależności od rodzaju wapna, dostarcza glebie takich składników pokarmowych jak wapń czy magnez. Warto przypomnieć, że wapń jest pierwiastkiem szczególnie korzystnie wpływającym na właściwości fizyczne i chemiczne gleby, co sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów biorących udział w tworzeniu gruzełkowatej struktury gleby i przekształcaniu świeżo wprowadzonej do gleby materii organicznej w próchnicę. Magnez zawarty w niektórych nawozach wapniowych ma istotne znaczenie nawozowe jako źródło magnezu pozwalające zabezpieczyć potrzeby pokarmowe roślin w stosunku do tego składnika na co najmniej okres roku po wapnowaniu. To przekłada się na lepszą jakość paszy.
Od czego zależy odczyn gleby użytków zielonych?
Odczyn gleb użytków zielonych, podobnie jak gruntów ornych, zależy zarówno od czynników naturalnych, jak i antropogenicznych, tj. kategorii agronomicznej gleby, stosowanych nawozów mineralnych (do takich nawozów należy najczęściej stosowana na użytkach zielonych saletra amonowa), zawartości materii organicznej. W glebach z niską jej zawartością wynoszącą poniżej 1% węgla organicznego stwierdza się przeważnie niski odczyn gleby. Dla wzrostu i rozwoju większości roślin na trwałych użytkach zielonych optymalne pH gleb mineralnych wynosi 5,5–6,5, a gleb organicznych 5,0–5,5.
Potrzeby wapnowania TUZ (zgodnie ze starymi zasadami wapnowania) położonych na glebach mineralnych oraz wielkości dawek wapna w zależności od pH i kategorii agronomicznej gleby przedstawiono w tabeli 1.
Natomiast potrzeby wapnowania TUZ położonych na glebach organicznych oraz zalecenia dawek nawozów wapniowych na glebach organicznych zamieszczono w tabeli 2. Wartość pH, przy której zastosowanie wapna nie powodowało wzrostu plonu przyjęto jako wartość krytyczną, dla której wapnowanie określa się jako zbędne.
Nowe zalecenia dot. wapnowania gleby pod użytki zielone
W nowych zaleceniach dotyczących wapnowania użytków zielonych wyeliminowano potrzeby wapnowania i oparto je wyłącznie na odczynie i zawartości węgla w glebie. Ideą nowych zaleceń jest pokazanie rolnikowi, że jednorazowe zastosowanie zabiegu wapnowania nie zapobiega zakwaszeniu gleb i należy wapnować je w sposób ciągły, zmniejszając jedynie dawki wraz ze wzrostem pH gleby (tabela 3), aż do uzyskania optymalnego odczynu.
Na użytkach zielonych jedyną zalecaną formą wapna jest wapno węglanowe. Dobrze, jeżeli oprócz wapnia zawiera jeszcze Mg, który często jest pierwiastkiem deficytowym na użytkach zielonych ze względu na duże zapotrzebowanie roślin łąkowych na ten składnik. Aby określić ilość wapna węglanowego potrzebnego do poprawy odczynu należy podzielić zalecaną dawkę CaO przez zawartość procentową CaO w wapnie węglanowym. Użytki zielone zaleca się nawozić wapnem częściej, lecz mniejszymi dawkami, w sposób ciągły. Dawki nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych powyżej zalecanych mogą powodować przewapnowanie gleb z ujemnymi skutkami dla ich żyzności i produktywności. Na TUZ najlepsze rezultaty uzyskuje się, stosując nawozy wapniowe w formie węglanowej lub nawozy wapniowo-magnezowe.
Jaka pogoda sprzyja wapnowaniu użytków zielonych?
Wapnowanie użytków zielonych należy wykonać podczas suchej i bezwietrznej pogody. Wapno powinno być równomiernie rozsiane po polu. Od poprawnego wykonania tego zabiegu w dużym stopniu zależy równomierne odkwaszenie gleby. Nierównomierny wysiew nawozów wapniowych może spowodować w niektórych miejscach nadmierny wzrost pH gleby, co szkodzi roślinom.
Czy wapnowanie można łączyć z nawożeniem nawozami mineralnymi?
Zgodnie z niezmienną zasadą wapnowania nie można łączyć ze stosowaniem większości nawozów mineralnych, gdyż prowadzi to do strat składników pokarmowych. Dotyczy to między innymi azotu ulatniającego się w postaci amoniaku oraz fosforu, który w połączeniu ze związkami wapniowymi ulega uwstecznieniu do form niedostępnych dla roślin. Również nawożenie obornikiem świeżo wapnowanych użytków zielonych będzie nieefektywne. Wskazane jest zatem, aby od tego zabiegu upłynęło co najmniej 6 tygodni.
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG – PIB Puławy
