Fuzarioza kłosów - zboża najbardziej zagrożone porażeniem
Najbardziej zagrożone porażeniem fuzariozą kłosów są pszenice ozime siane po kukurydzy, uprawiane w monokulturze i odmiany bardziej podatne. Czynnikiem decydującym najbardziej o skali porażenia jest oczywiście pogoda. A ta wydaje się być sprzyjająca sprawcom.
Pszenica twarda i zwyczajna narażone na porażenie fuzariozą kłosów
Fuzarioza kłosów stanowi duże zagrożenie dla wszystkich rodzajów zbóż, ale jest najbardziej szkodliwa w pszenicy twardej i pszenicy zwyczajnej. Poza niekorzystnymi parametrami fizycznymi ziarniaków z porażonych fuzariozą kłosów najgroźniejsza jest w nich kumulacja metabolitów grzybów – mikotoksyn. Choć szkodliwość fuzariozy kłosów jest znana, to w metodykach integrowanej ochrony zbóż nie znajdziemy progów szkodliwości tej choroby. Generalnie naukowcy są zdania, że jeżeli zauważymy pierwsze objawy choroby, koniecznie powinniśmy wykonać zabieg chemiczny skutecznym na fuzariozę kłosów fungicydem.
Skąd się bierze fuzarioza kłosów?
Przedstawiamy opis biologii sprawców fuzariozy kłosów, korzystając z informacji zawartych w „Metodyce integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej” oraz opracowania pracowników IOR – PIB w Poznaniu pt. „Poradnik metodyczny dla osoby dokonującej monitorowania fuzariozy kłosów, sporyszu zbóż i traw, śnieci cuchnącej pszenicy, śnieci karłowej pszenicy, głowni liściowej pszenicy”. Źródłem zakażenia łanów zbóż przez grzyby Fusarium jest głównie zakażone lub zanieczyszczone ziarno siewne, resztki pożniwne, gleba oraz chwasty.
Zobacz też: Kiedy i jak chronić kłosy pszenicy i jęczmienia, żyta i pszenżyta?
Warunki sprzyjające rozwojowi fuzariozy kłosów
Grzyby (bo sprawców fuzariozy kłosów jest kilku) rozprzestrzeniają się w łanie głównie za pomocą zarodników konidialnych, które tworzą się na resztkach pożniwnych, a także na obumarłych dolnych liściach i z kroplami deszczu przedostają się na górne części roślin.
Rozwojowi choroby sprzyja:
- łagodna jesień i zima (tak było),
- chłodna i mokra wiosna,
- monokultura zbożowa,
- zbyt gęsty siew.
Do czynników zwiększających ryzyko porażenia możemy zaliczyć także częstą uprawę zbóż na tym samym polu, niezbilansowane nawożenie azotem oraz wysiew ziarna pochodzącego z plantacji porażonych przez fuzariozę kłosów, jak również deszczowa i ciepła pogoda w okresie kwitnienia. Najgroźniejsze jest porażenie roślin w fazie kwitnienia i na początku mlecznej dojrzałości ziarna.
Dynamiczny rozwój choroby następuje, gdy utrzymuje się temperatura od 12 do 24°C w dzień i od 5 do 12°C w nocy i towarzyszy tym temperaturom długo utrzymująca się wysoka wilgotność i częste opady deszczu. Jest to jednak spore uogólnienie, bo jak podkreślałem, każdy ze sprawców choroby ma nieco inne wymagania do optymalnego rozwoju.
Kiedy rozwija się fuzarioza kłosów?
Choroba rozwija się, gdy w czasie dojrzewania przez długi okres występują opady deszczu i utrzymuje się wysoka wilgotność powietrza. Wyleganie łanu sprzyja rozwojowi choroby. Pierwsze objawy choroby na kłosach pojawiają się w fazie dojrzałości mlecznej ziarna i jest to żółte, częściowe lub całkowite przebarwienie kłosków, początkowo pojedynczych, następnie większej ilości.
Jak wygląda fuzarioza kłosów?
Przy wysokiej wilgotności plewy porażonych kłosów pokrywają się białym lub różowym nalotem grzybni, na którym można zaobserwować pomarańczowe lub łososiowe sporodochia. Porażone zielone kłosy przestają asymilować i częściowo lub całkowicie zamierają. Chore kłosy pszenicy mają identyczny pokrój jak kłosy zdrowe, a kłosy żyta mają pokrój zmieniony – porażona część kłosa jest zwężona.
Ziarno porażone przez grzyby z rodzaju Fusarium jest zniekształcone, pomarszczone i często zmienia barwę na różową. Przy bardzo silnym porażeniu ziarna dochodzi do zakażenia zarodka i utraty zdolności kiełkowania. Takie ziarno może zawierać znaczne ilości silnie trujących mikotoksyn. Nawet mniej porażone ziarno przy wykorzystaniu do siewu stanowi źródło infekcji w następnym okresie wegetacji.
Agrotechnika i ochrona zbóż przed fuzariozą kłosów
Zastosowanie środków chemicznych ochrony roślin często jest konieczne, ale pamiętajmy o niechemicznych metodach ograniczenia tej i innych chorób roślin. Z metod agrotechnicznych największe znaczenie w zapobieganiu fuzariozie kłosów ma płodozmian, w którym najważniejsze jest zachowanie odpowiedniej przerwy między uprawą pszenicy i jęczmienia oraz unikanie monokultury tych gatunków. Ważna jest agrotechnika i dokładne przyorywanie słomy. Wskazane jest tutaj stosowanie produktów przyspieszających rozkład resztek pożniwnych. Chorobę ogranicza zbilansowane nawożenie zbóż, staranne czyszczenie i zaprawianie materiału siewnego. Ważny jest dobór odmian o wyższej tolerancji na fuzariozę kłosów.
Ochrona chemiczna kłosów powinna być uzasadniona i nie może być spóźniona. W ocenie zagrożenia kłosów fuzariozą bardzo pomocny jest test kopertowy, o którym pisaliśmy TUTAJ. A ponieważ zabiegi na fuzariozę kłosów wykonuje się pod koniec wegetacji (idealnym momentem na zabieg w pszenicy jest, kiedy pierwsze z wyrzuconych pylników zaczynają opadać) bardzo ważne przy doborze środków są okresy karencji.
Marek Kalinowski
