Bez czarny (Sambucus nigra L.) pospolita roślina występująca zazwyczaj w stanie dzikim, którą wyróżniają cenne właściwości z powodzeniem wykorzystywane do dziś w medycynie naturalnej. Najbardziej cenne są kwiaty i owoce, które wykorzystuje się do przygotowywania syropów, szczególnie przydatnych w leczeniu infekcji. Jest także wykorzystywany w kosmetyce, jako składnik potraw i roślina ozdobna. Czarny bez znany jest także z wielu zwyczajowych regionalnych nazw, takich jak hyczka czy dziki bez.
Bez czarny jest krzewem, rzadziej niskim drzewem, osiągającym nawet 10 m wysokości. Roślina kwitnie w maju i w czerwcu na biało, a owoce pojawiają się od sierpnia do października. Jednakże owoce niedojrzałe i nieprzetworzone są trujące. Zatem teraz to dobry czas na zbiór kwiatostanów bzu.
Owoce bzu czarnego można także z powodzeniem wykorzystywać na nalewki, wino oraz napary.
Jakie właściwości ma czarny bez?
Kwiaty i owoce są bogate w wiele substancji, w tym w:
- flawonoidy, a więc substancje o charakterze przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym, moczopędnym, rozkurczowym. Dodatkowo flawonoidy wzmacniają ściany naczyń krwionośnych;
- fitosterole,
- potas,
- witaminy z grypy B, które usprawniają procesy metaboliczne,
- witaminę C.
W kwiatach znajdują się także substancje obniżające poziom cukru we krwi. Zawarte antyoksydanty wzmacniają odporność i skracają czas trwania grypy czy przeziębienia o 3-4 dni. Spożywanie tak bogatego w dobroczynne składniki syropu osłabia kaszel, nieżyty nosa, poprawia przemianę materii oraz wzmacnia organizm. Dodatkowo wspomaga leczenie chorób zakaźnych, chorób skóry, przerost prostaty.
Napary z czarnego działa przeciwzapalnie, antyseptycznie i przeciwobrzękowo na skórę i błony śluzowe. Wspomaga pielęgnacje skóry suchej, trądzikowej i wrażliwej.
Oprócz pożądanych substancji, zawierają także niebezpieczne i drażniące układ pokarmowy prunazyny i sambunigryny. W wyniku rozkładu sambunigryny powstaje cyjanowodór, który osłabia, powoduje wymioty, a także mogą doprowadzić do śmierci.
W jaki sposób zbierać kwiaty bzu?
Zbiór wykonuje się w okresie kwitnienia w maju i w czerwcu najlepiej w słoneczny dzień. Stanowisko powinno być starannie wybrane, najlepiej z dala od dróg, zabudowań miejskich. Zebrane kwiaty należy przerobić tego samego dnia
Kwiaty najlepiej zbierać w słoneczny i suchy dzień, najlepiej z rana lub do południa. Kwiaty powinno się zbierać z dala od dróg i często uczęszczanych miejsc. Syrop przygotowujemy tego samego dnia, w którym zerwaliśmy kwiaty, ponieważ ich nie myjemy. Kwiatostany powinny być w pełni rozwinięte.
Szkodliwe substancje są neutralizowane pod wpływem ciepła, zatem kwiaty nadają się do spożycia po uprzednim ugotowaniu.
Należy także pamiętać, że zbierać powinno się białe oraz w pełni rozwinięte kwiaty ponieważ niedojrzałe będą w smaku gorzkie. Najważniejsze jest jednak, by nigdy nie jeść kwiatów na surowo, ale uprzednio je podgrzać, co sprawi, że pozbędziemy się szkodliwych związków.
Przepis na syrop z czarnego bzu
Potrzebujemy takich składników jak:
- 40-60 skupisk kwiatów czarnego bzu, tzw. baldaszków,
- 1 litr wody,
- 2 cytryny,
- 1 kg cukru.
Po zbiorze warto rozłożyć kwiaty na godzinę na papierze, tak aby bezkręgowce zamieszkujące je, mogły się „ewakuować”. Warto je wtedy także ponownie przejrzeć i delikatnie potrząsnąć. Następnie pozostawiamy same baldachy, po wcześniejszym usunięciu łodyg i ogonków.
Tak przygotowane kwiaty zalewa się gorącą wodą z rozpuszczonym cukrem i wyciśniętą cytryną. Następnie wywar pozostawiamy do ostygnięcia. Po ostudzeniu, tak zalane wodą kwiaty wstawiamy do lodówki na 24 godziny albo w chłodne i ciemne miejsce na 2-3 dni (raz dziennie mieszać)
Następnie, kwiaty się odcedza, dodaje cukru i zagotowuje, aż do całkowitego rozpuszczenia się kryształków cukru. W trakcie gotowania należy zbierać pianę.
Po przelaniu gotowego syropy do słoiczków i butelek, należy go pasteryzować ok. 15 min. Bez pasteryzowania może stać maksymalnie 3 tygodnie.
Po otwarciu przechowywać w lodówce.
Na przygotowanie syropu z owoców bzu należy zebrać:
- 1kg owoców,
- 1 kg cukru,
- Wodę.
Po dokładnym umyciu owoców, zasypujemy je cukrem w preferowanej przez nas ilości, ale tak, aby przykrywał on owoce, a pozostałej wody nie było zbyt dużo. Tak przygotowane owoce zagotowujemy aż do puszczenia soków. Po ostudzeniu syrop przelewa się do słoiczków. Można go, ale nie trzeba pasteryzować. Niepasteryzowany sok może stać przez 3 tygodnie.
Oprac. Natalia Marciniak-Musiał
Zdjęcie: Natalia Marciniak-Musiał
