Świnie

Dobre praktyki z rozpłodnikami

W inseminacji loch ważna jest jakość użytego nasienia knurów i choć często się o tym zapomina, samce są kluczowym elementem wysokiej produkcyjności stada. Zdrowie knurów wykorzystywanych do produkcji nasienia i warunki utrzymania, jakie im zapewnimy, mają znaczący wpływ na liczbę uzyskanych prosiąt oraz jakość mięsa tuczników. Na co więc należy zwrócić uwagę, jeśli decydujemy się na pobieranie nasienia w gospodarstwie?

Galeria

Niedawno informowaliśmy o tym, że branża producentów nasienia obawia się o swoje funkcjonowanie i sprzedaż nasienia wyprodukowanego w strefach różowej i czerwonej. Problemy mogą wystąpić, jeśli zakłady znajdą się na obszarach objętych ograniczeniami w związku z afrykańskim pomorem świń. Zamknięcie firm zajmujących się pozyskiwaniem nasienia knurów grozi kłopotami z jego dostępnością na rynku, co może utrudnić działalność zarówno dużych ferm, jak i rodzinnych gospodarstw.

Pozyskiwanie nasienia wiąże się z posiadaniem specjalistycznego sprzętu pozwalającego na utrzymanie wysokiej higieny materiału oraz skuteczności inseminacji, a także odpowiednim doborem knurów o wysokim potencjale genetycznym. Choć w przypadku małych chlewni łatwiej i ekonomiczniej jest zakupić porcje gotowego nasienia, to w sytuacji rozprzestrzeniania się ASF warto wiedzieć, jak wdrożyć samodzielne jego pozyskiwanie. W przeciwnym razie gospodarzom utrzymującym lochy może pozostać tylko przekwalifikowanie się na tucz w cyklu otwartym.

Na jakość nasienia knurów wpływają cechy osobnicze, warunki utrzymania samców oraz przechowywania uzyskanego ejakulatu

Na jakość nasienia knurów wpływają cechy osobnicze, warunki utrzymania samców oraz przechowywania uzyskanego ejakulatu

Ejakulacja u knura przebiega stosunkowo długo

Knury zwykle są utrzymywane w pojedynczych kojcach, aby zminimalizować obrażenia związane z agresją między samcami. Warunki bytowe powinny zapewniać dobrostan oraz jak najbardziej naturalne zachowania i swobodę ruchu podczas wzrostu. Knury często pozostają w gospodarstwie dłużej niż lochy i rosną znacznie większe, co należy uwzględnić przy planowaniu dla nich przestrzeni. W porównaniu z maciorami są mniej stadnymi zwierzętami, a w środowisku naturalnym żyłyby bardziej samotnie. W pomieszczeniach dla nich przeznaczonych należy uwzględnić rozwiązania minimalizujące stres związany z fizycznym kontaktem z innymi knurami, jak i obecnością loch w pobliżu. Kojce powinny również zapewniać bezpieczną obsługę i chronić przed możliwością zranienia ludzi.

Jakość nasienia pozyskiwanego od knurów zależy nie tylko od cech osobniczych, ale także od postępowania podczas jego pobierania i przechowywania. Wyprodukowane w jądrach knura plemniki są magazynowane w najądrzach. Po trwającym 7–8 tygodni procesie rozwoju i dojrzewania docierają tam w odstępach 4–7-dniowych. Aby zatem w pobieranych ejakulatach uzyskiwać każdorazowo optymalną liczbę dojrzałych plemników, knury powinno się eksploatować średnio raz lub półtora raza w tygodniu.

Ejakulacja u knura przebiega stosunkowo długo w porównaniu z innymi zwierzętami gospodarskimi i trwa przeciętnie od 5 do 15 minut, choć zdarza się, że jest dłuższa. Objętość ejakulatu waha się w granicach od 100 do 1000 ml, a średnio wynosi około 300 ml. Ilość zależy od rasy i wieku knura, częstotliwości eksploatacji, żywienia, pory roku. Objętość ejakulatu powiązana jest ściśle z koncentracją plemników (im większa objętość ejakulatu, tym zazwyczaj niższa koncentracja plemników). Koncentracja plemników, podobnie jak objętość ejakulatu, zależna jest od wielu czynników osobniczych i środowiskowych. W 1 ml nasienia znajduje się od 150 do 700 mln plemników.

Pozyskany ejakulat poddaje się szczegółowej analizie laboratoryjnej (makroskopowej i mikroskopowej). Do ocenianych parametrów należą: objętość (waga), koncentracja plemników, odsetek plemników wykazujących prawidłową ruchliwość, pH, zapach, barwa i ewentualna obecność zanieczyszczeń mechanicznych. Normy oceny nasienia to:

objętość ejakulatu po przefiltrowaniu > 100 ml,
odsetek plemników o ruchu prawidłowym > 70%,
minimalna koncentracja plemników w 1 mm³ > 150 tys.,
pH nasienia 6,8–7,8,
odsetek plemników niezmienionych morfologicznie > 80%,
odsetek plemników ze zmianami morfologicznymi < 20%,
zawartość drobnoustrojów warunkowo chorobotwórczych
< 150 tys./cm³.

Jak ocenić jakość nasienia ?

Barwę ejakulatu ocenia się w przedziale od silnie rozcieńczonego mleka do koloru białego, białoszarego. Zmiany barwy świadczą o zanieczyszczeniu nasienia moczem, wydzieliną ropną lub krwią. Kolejnym elementem oceny jest ruchliwoścć plemników. Polega na ustaleniu ich odsetka charakteryzującego się prawidłowym ruchem, a minimum określono na poziomie 70%. Duży odsetek plemników martwych może świadczyć o zmianach w narządach rozrodczych knura. Parametry te są podstawą do określenia stopnia rozrzedzenia nasienia i ustalenia optymalnej liczby dawek inseminacyjnych możliwej do uzyskania z danego ejakulatu – przeciętnie 20–25 dawek o objętości od 80 do 90 ml, liczba plemników w dawce od 2,5 do 3 mld.

Ważną metodą oceny jakości nasienia, decydującą o użyciu danego ejakulatu do rozrodu, jest badanie morfologiczne plemników. Wykonuje się je w celu określenia odsetka plemników, które nie uległy zmianom morfologicznym i nie wykazują wad. Na występowanie wad mają wpływ przede wszystkim czynniki środowiskowe, takie jak przegrzanie organizmu, niedobory składników pokarmowych, bakteryjne i grzybowe toksyny w paszach. Spośród wszystkich zwierząt gospodarskich plemniki knura są najbardziej wrażliwe na zmianę środowiska i temperaturę. Należy to mieć na uwadze przy przeprowadzaniu całego procesu pozyskiwania nasienia.

Ponadto na pojawienie się niektórych wad określanych jako główne wpływają często choroby, podawane leki, nadmierna eksploatacja i wady genetyczne rozpłodnika.

Wady powstają też w trakcie przechodzenia plemników przez drogi płciowe oraz w efekcie nieprawidłowego postępowania z nasieniem po jego uzyskaniu. Najczęściej spotykane defekty to pętla pojedyncza witki, kropla protoplazmatyczna dalsza, luźna prawidłowa główka. Wszystkie czynności manualne (przelewanie, rozrzedzanie, przekładanie porcji) należy wykonywać delikatnie, gdyż w przeciwnym razie dojdzie do uszkodzenia plemników. Niezmiernie ważne jest także zachowanie stałej, optymalnej temperatury sprzętu używanego przy pozyskiwaniu, ocenie oraz konfekcjonowaniu nasienia.

Przyjmuje się, że w ejakulacie knura nie powinno być więcej niż 20% plemników wadliwych. Ejakulaty, w których jeden z defektów głównych przekracza 5%, a jedna z pozostałych wad 10%, powinny być dyskwalifikowane.

Obchodzić się jak z jajkiem

Nasienie pobiera się do specjalnych plastikowych pojemników o pojemności 1 l wyposażonych w termoizolacyjne ścianki zabezpieczające nasienie przed gwałtownym ochłodzeniem. Przed każdym pobraniem nasienia powinny być one wykładane specjalnym jednorazowym woreczkiem. Rozcieńczalnik potrzebny do rozrzedzenia nasienia należy przygotować co najmniej pół godziny wcześniej. Rozpuszczanie rozcieńczalnika w wodzie powinno odbywać się w temperaturze 35–40°C. Z kolei temperatura rozcieńczalnika łączonego z nasieniem nie może być wyższa niż 36°C. Różnica pomiędzy temperaturami rozcieńczalnika a nasienia nie może przekraczać 1°C. Głównym zadaniem rozcieńczalników jest dostarczenie plemnikom energii z zawartej w nich glukozy oraz utrzymywanie odpowiedniego pH, ciśnienia osmotycznego, a także niedopuszczanie do wzrostu bakterii.

Temperatura buteleczek i tub do przechowywania nasienia bezpośrednio przed nalewaniem musi być zbliżona do temperatury nalewanego nasienia, czyli powinna wynosić 25–30°C. Czas od momentu rozrzedzenia nasienia do uzyskania temperatury jego przechowywania (około 17°C) powinien wynosić 4–6 godzin. Temperatura przechowywania nasienia obniża metabolizm plemników, zmniejszając tym samym produkcję kwasu mlekowego i innych niekorzystnych produktów metabolicznych. Ponieważ podczas przechowywania nasienia plemniki opadają na dno pojemniczka i dochodzi do sedymentacji, należy delikatnie je mieszać – co najmniej dwu-, trzykrotnie na dobę, aby nasienie uzyskało wygląd prawie jednorodnej mieszaniny.