Pomimo ogromnych nakładów finansowych i ponad dekady działań administracyjnych Polska nie zdołała zatrzymać rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń. Dlatego Krajowy Związek Pracodawców-Producentów Trzody Chlewnej POLPIG przedstawił sześć kluczowych rekomendacji, które – zdaniem naukowców – mogą realnie odwrócić bieżący trend.
Bez przebudowy systemu ASF będzie generował kolejne miliardowe straty
Z opracowania „Koszty ekonomiczne 11 lat afrykańskiego pomoru świń w Polsce” wynika, że w latach 2014–2024 łączne straty z tytułu ASF przekroczyły 20 mld zł, w tym:
- 8,5–9,8 mld zł strat bezpośrednich poniesionych przez hodowców,
- ok. 1 mld zł przeznaczonych na odstrzał dzików,
- ok. 4 mld zł wydanych na bioasekurację, z czego tylko część została dofinansowana,
- 2,2–3,29 mld zł strat wynikających z obniżonych cen skupu w strefach czerwonych.
Mimo tak ogromnych nakładów wirus nadal się rozprzestrzenia, obejmując kolejne powiaty. Niepokojące sygnały płyną również z Europy – Hiszpania, dotychczas wolna od ASF przez 31 lat, potwierdziła w tym roku ogniska choroby u dzików. To dowód, że żadna strategia nie daje trwałej gwarancji bezpieczeństwa, jeśli nie opiera się na skutecznych działaniach terenowych.
POLPIG, we współpracy z Lubuskim Forum Rolniczym oraz naukowcami – prof. Benedyktem Peplińskim i dr Januszem Wojtczakiem – przedstawił pakiet sześciu rekomendacji, które mają stać się podstawą nowej, spójnej i operacyjnej strategii walki z ASF. Rekomendacja ta jest pierwszym w Polsce tak szerokim programem, który łączy działania terenowe, organizacyjne i ekonomiczne, a nie jedynie administracyjny nadzór.
1. Interwencyjne Zespoły Kynologiczne – fundament skutecznego zwalczania ASF
To najważniejszy element proponowanej reformy. Głównym rezerwuarem ASF pozostają padłe dziki, a ich odnajdywanie jest obecnie rozproszone i przypadkowe. Proponowany model zakłada utworzenie 180 Interwencyjnych Zespołów Kynologicznych, składających się z:
- dwóch przewodników,
- dwóch wyszkolonych psów detekcyjnych,
- zaplecza w dwóch specjalistycznych ośrodkach szkoleniowych.
Zespoły działałyby operacyjnie w całej Polsce, zapewniając szybkie i systematyczne przeszukiwanie terenów leśnych oraz dużych areałów rolniczych. Psy detekcyjne są już standardem w Niemczech i od lat udowadniają, że mogą skrócić czas odnalezienia padliny nawet kilkukrotnie. Koszt wdrożenia systemu oszacowano na 8,1 mln zł, co – wobec miliardowych strat – jest inwestycją o strategicznej opłacalności.
Pilotaż planowany jest na I kwartał 2026 roku w powiatach Słubice, Żary oraz Namysłów, czyli regionach o największym doświadczeniu w wykorzystywaniu psów przy poszukiwaniu padliny.
– Dzięki skuteczniejszym poszukiwaniom możemy liczyć na zmniejszenie liczby ognisk ASF i ograniczenie strat wynikających z likwidacji stad oraz długotrwałych restrykcji – podkreśla prof. Pepliński.
2. Reforma upraw kukurydzy – korytarze bezpieczeństwa i strefy buforowe
Kukurydza, która stała się podstawową uprawą w wielu regionach, jednocześnie stanowi idealne schronienie dla dzików i utrudnia ich odstrzał oraz usuwanie padliny. Dlatego POLPIG proponuje:
- 15–20-metrowe strefy buforowe wolne od kukurydzy przy granicy lasów,
- korytarze operacyjne 6–10 m szerokości wykonane w dużych plantacjach kukurydzy,
- nadzorowane wykorzystanie biomasy z przekosów, aby uniknąć wtórnych zakażeń.
Zmiany te mają na celu skrócenie czasu reakcji służb oraz zwiększenie wykrywalności padliny dzików. Jednocześnie eksperci zaznaczają, że rolnicy muszą otrzymać pełne rekompensaty za utracone plony i koszty agrotechniczne.
– Bez realnych rekompensat rolnicy nie zaakceptują zmian. Muszą one pokrywać utracony zysk i koszty dodatkowych prac – zaznacza Zygmunt Jodko z Lubuskiego Forum Rolniczego.
3. Lokalne Grupy Sanitarne – nowy model współpracy w terenie
Jednym z najbardziej innowacyjnych elementów rekomendacji jest powołanie Lokalnych Grup Sanitarnych (GS) działających przy powiatowym lekarzu weterynarii. Struktury te miałyby skupiać: rolników, lekarzy weterynarii, zespoły kynologiczne, koła łowieckie, Lasy Państwowe, samorząd lokalny. Grupy odpowiadałyby za opracowanie i wdrażanie lokalnych procedur, koordynację działań, obieg informacji, a także audyty bioasekuracji. Pilotaż ma ruszyć w powiatach Żary i Słubice.
– Nowy model współpracy musi być wdrażany etapami, aby ograniczyć koszty i ryzyko niepowodzeń organizacyjnych – komentuje Aleksander Dargiewicz, prezes POLPIG.
4. Rezygnacja z obowiązkowych świadectw zdrowia
Obecne wymogi nakładają na gospodarstwa obowiązek każdorazowej wizyty lekarza weterynarii przed transportem świń do rzeźni, choć w zakładzie i tak wykonywane są badania przed- i poubojowe. Procedura ta powiela czynności, generuje koszty dla rolników i wydłuża organizację transportu.
– Eliminacja obowiązku nie wpływa na bezpieczeństwo, o ile państwo zapewnia dobrą ewidencję zwierząt i nadzór nad przemieszczeniami. Prawo unijne dopuszcza takie rozwiązanie – wyjaśnia dr Janusz Wojtczak.
5. Ułatwienia w przemieszczaniu świń
Obecne zgody obowiązują zbyt krótko, co często blokuje logistykę. POLPIG rekomenduje wydłużenie ich ważności do 7 dni, co byłoby zgodne z działaniem systemu IRZ oraz praktyką zakładów przetwórczych. Zmiana ta zmniejszyłaby liczbę opóźnień, zredukowałaby biurokrację i obniżyłaby koszty administracyjne.
– To rozwiązanie odciąży rolników i przewoźników, zachowując pełną kontrolę weterynaryjną – zauważa Aleksander Dargiewicz.
6. Wsparcie dla hodowców w strefach czerwonych
Producenci z obszarów objętych restrykcjami ponoszą największe koszty ASF. Straty z powodu obniżonych cen skupu sięgają 2,2–3,29 mld zł. Związek apeluje o stworzenie systemu rekompensat cenowych, który wyrówna różnice między ceną rynkową a obniżoną ceną oferowaną hodowcom ze stref czerwonych. Rekompensaty powinny być wypłacane na podstawie udokumentowanych transakcji i pochodzić z krajowych lub unijnych środków pomocowych.
– Skoro straty wynikają z decyzji państwa, to państwo ma moralny obowiązek je rekompensować – podkreśla prof. Pepliński.
Krajowy Związek Pracodawców-Producentów Trzody Chlewnej POLPIG przestrzega, że dalsze trwanie przy obecnym systemie oznacza narastanie strat, redukcję pogłowia trzody chlewnej i wzrost zależności od importu wieprzowiny. Jednocześnie sytuacja w Hiszpanii potwierdza, że zagrożenie ASF dotyczy wszystkich krajów, niezależnie od wcześniejszego statusu epidemiologicznego. Proponowany pakiet jest, zdaniem autorów, realną szansą na przełom w walce z chorobą, o ile zostanie wdrożony konsekwentnie i z udziałem wszystkich środowisk.
Opr. Dominika Stancelewska
