Poniżej przedstawiamy subiektywne zestawienie najważniejszych wydarzeń dla polskiego rolnictwa w 2018 roku.
1. Susza 2018 – niższe zbiory, problemy z szacowaniem i wypłatą pomoc suszowej
Susza 2018 roku wpłynęła w największym stopniu na polskie rolnictwo. Marnym pocieszeniem jest tu fakt, że fala upałów i brak opadów dotknął także znaczną część Europy, w tym Niemcy czy Ukrainę i Rosję.
O skali problemu świadczy fakt, że do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wpłynęło wnioski o pomoc suszową od ok. 330 tys. gospodarstw rolnych na kwotę ponad 2 mld złotych.
Z powodu suszy zbiory były znacznie niższe – zbóż podstawowych o 16%, a niektórych zbóż jarych nawet o 30% niższe niż w 2017 roku.
Pierwsze objawy suszu niektórzy rolnicy zaczęli odczuwać już pod koniec maja. Najbardziej było to widoczne w zbożach jarych, jednak później susza zaczęła dotykać wszystkich upraw. Po pewnym czasie nawet w raportach IUNG susza we wszystkich upraw znalazło potwierdzenie. (Więcej w artykule: „Susza już we wszystkich uprawach”).
Przy okazji okazało się, że część urzędników przyjmujących wnioski o pomoc suszową lub nawet szacujących straty spowodowane przez suszę mieli problem z odpowiednią interpretacją obowiązujących przepisów. Nie pomagały tu nawet instrukcje wydane przez Ministerstwo Rolnictwa czy artykuły publikowane m.in. przez Tygodnik Poradnik Rolniczy. Z tego powodu wielu rolników miało problem, aby komisje oszacowały im straty w użytkach zielonych.
Z informacji od naszych Czytelników wynikało, że niektórzy urzędnicy nie chcieli także uwzględniać kosztów zakupu pasz w gospodarstwach prowadzących produkcję zwierzęcą. Więcej w artykule: „W protokole z szacowania strat z tytułu suszy uwzględnij zakup paszy”.
Przez długi czas rolnicy nie wiedzieli też na jaką pomoc będą mogli liczyć. Ostatecznie resort rolnictwa wyznaczył pomoc na poziomie 1000 złotych lub 500 złotych do 1 ha, w zależności od wysokości szkód wyrządzonych przez suszę. Na dodatek, gospodarstwa rolne, które nie ubezpieczyły swoich upraw miały dostać tylko połowę tej stawki. Za to właśnie wielu rolników ma pretensje do rządu – mieszkańcy miasta nie zdając sobie sprawy ze skali zniszczeń wyrządzonych przez suszę usłyszeli, że rolnicy dostaną po 1000 złotych, a w rzeczywistości znakomita część z nich mogła liczyć jedynie na 250 złotych pomocy.
Na dodatek, całość pomocy suszowej nie została wypłacona w 2018 roku, ponieważ w połowie listopada została wyczerpany krajowy limit na pomoc de minimis, z których to środków były wypłacane niektóre dotacje dla poszkodowanych rolników.
2. Polskie rolnictwo w cieniu ASF – nowe ogniska w kolejnych województwach, ASF w Chinach i Belgii oraz obowiązkowa bioasekuracja objawy
Rok 2018 był także dla polskiego rolnictwa bardzo trudnym pod kątem walki z afrykańskim pomorem świń. W ciągu roku liczba nowych ognisk ASF w gospodarstwach utrzymujących świnie wzrosły o ponad 100. Łącznie w Polsce odnotowano już 213 ognisk ASF , przy czym ostatnie (109. w 2018 roku) zostało potwierdzone przez Głównego Lekarza Weterynarii na podstawie badań z 19 września 2018 roku.
Choć przeważnie ogniska wybuchały w niewielkich gospodarstwach, to zdarzały się także w ogromnych fermach utrzymujących niemal 6 tys. świń. Niestety, cały czas odnotowujemy nowe przypadki ASF u dzików. Ostatnio 16 grudnia 2018 roku GIW potwierdził już 3267. przypadek.
Co gorsze, w 2018 roku nowe ogniska ASF pojawiły się w kolejnych województwach. Do września 2018 roku ogniska ASF były już w woj.: warmińsko-mazurskim, podlaskim, mazowieckim, lubelskim i podkarpackim.
Żeby zmniejszyć ryzyko rozprzestrzeniania się ASF na gospodarstwa rolne, pod koniec lutego 2018 roku wprowadzono obowiązkową bioasekurację na terenie całej Polski dla wszystkich gospodarstw utrzymujących świnie.
W walce z ASF miał znacznie pomóc odstrzał sanitarny dzików, jednak rolnicy zarzucają myśliwym, że nie prowadzą redukcji pogłowia dzików w odpowiednim tempie. Z tego powodu Ministerstwo Rolnictwa zaproponowało zwiększyć stawkę za odstrzał dzików do nawet 650 złotych za samicę.
Afrykański pomór świń jednak rozprzestrzeniał się nie tylko w Polsce, ale także w innych państwach. Pojawił się on m.in. w Belgii u padłych dzików, ogniska ASF odnotowano także na Węgrzech. Jak na razie z państw, w których był ASF tylko Czechy mogły ogłosić, że są wolne od choroby.
Najbardziej dramatycznie sytuacja z ASF wygląda jednak w Rumunii oraz w Chinach.
3. Załamanie się rynku trzody chlewnej
Niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na polskie rolnictwo w 2018 roku była sytuacja na rynku trzody chlewnej i kondycja gospodarstw nastawionych na chów świń. Z jednej strony, każde gospodarstwo hodujące trzodę musiało ponieść dodatkowe koszty związane z przystosowaniem hodowli do wymogów bioasekuracji. Dodatkowo, ze względu na suszę wzrosły koszty zakupu paszy. Z drugiej strony coraz niższa cena w skupie za żywiec wieprzowy.
Podczas gdy w sierpniu cena za kg żywca wieprzowego oscylowała w okolicy 5 złotych, to od tego czasu systematycznie ona spada. Z Biuletynu Informacyjnego opracowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wynika, że 16 grudnia 2018 roku średnia cena zakupu świń rzeźnych na wagę żywca wynosiła 4,16 zł/kg. Najniższa była w regionie zachodnim, gdzie wynosiła zaledwie 4,07 zł/kg. Jest to niemal tak niska jak w beznadziejnej końcówce 2015 roku.
Tak niska cena wynika po części ze „świńskiej górki”, jednak wielu rolników upatruje problemu w znacznym imporcie wieprzowiny oraz żywych świń. Produkcję świń znacznie zwiększyła Dania, która wysyła ogromne ilości zarówno żywych świń, jak i wieprzowiny do Polski.
Sytuacja znacznie pogorszyła się tuż po tym jak ASF został wyryty w Belgii. Polski rynek zaczął być zalewany świniami oraz mrożonymi półtuszami z Belgii, przy czym najbardziej odczuli to rolnicy z województw zachodnich. Z kolei na wschodzie sytuacje znacznie komplikuje ASF i utrzymywanie stref.
Sytuację dodtkowo skomplikowało wstrzymanie eksportu polskiej wieprzowiny do USA. I chociaż po tygodniu polska wieprzowina znowu mogła trafiać do Stanów Zjednoczonych Ameryki to cała sytuacja wpłynęła na ceny żywca.
4. Protesty rolników – od lokalnych pikiet, poprzez protesty w Warszawie aż po zablokowanie autostrady A2 i i zakładów mięsnych.
2018 rok to także czas protestów rolniczych. Przy czym w pierwszych miesiącach 2018 roku były to demonstracje dość niewielkie i niezbyt uciążliwe, które miały zwrócić uwagę rządzących na problemy rolników.
Na tej zasadzie rolnicy z okolic Parczewa na początku marca zorganizowali protest w miejscowości Gęś, podczas którego domagali się m.in. skuteczniejszego zwalczania ASF oraz sprawiedliwych odszkodowań dla gospodarstw, którym wybito stado ze względu na obecność wirusa. Podobne postulaty mieli rolnicy, którzy przygotowali pikiętę podczas targów AgroTech w Kielcach licząc na spotkanie z ministrem Krzysztofem Jurgielem.
W podobnym czasie rolnicy z Wielkopolski i Łódzkiego zaczęli blokować drogi. Oprócz walki z ASF, w tym redukcji populacji dzików żądali oni też wprowadzenia bardziej korzystnych przepisów dotyczących umów kontraktacyjnych, wyrównania dopłat bezpośrednich między polskim rolnikami a farmerami z zachodu oraz wprowadzeniu lepszego nadzoru nad firmami sprowadzającymi produkty rolno-spożywcze do Polski. Część protestujących domagała się także dymisji ministra Jurgiela.
Na początku maja odbyły się blokady dróg oraz demonstracje rolników m.in. w Sieradzu, Koszalinie, Ostrowie Wlkp i Białymstoku.
Jednak i te protesty nie przyniosły większych rezultatów, dlatego 23 maja i później w lipcu zostały przeprowadzone demonstracje rolników w Warszawie, przy czym podczas lipcowego strajku udział wzięli także sadownicy. W tym samym czasie coraz goręcej robiło się także na ścianie wschodniej, gdzie rolnicy zablokowali samochód Inspekcji Weterynaryjnej i nie pozwolili na ubój świń zagrożonych ASF.
Ostatnim akordem protestów rolniczych w 2018 roku było zablokowanie autostrady A2 i blokowanie w późniejszych dniach dróg ekspresowych oraz wjazdu do niektórych zakładów mięsnych.
Czy coś z tych ostatnich demonstracji wyniknie? Z jednej strony, wielu mieszkańców miast, zwłaszcza tych, którzy utknęli w kilometrowych korkach, zapałało szczerą niechęcia do rolników i nawet nie próbowali zrozumieć z czego wynika protest gospodarzy.
Z drugiej strony, minister rolnictwa, Jan Krzysztof Ardanowski zaczął spełniać część postulatów rolników i to zarówno po lipcowych i sierpniowych protestach, jak i tych grudniowych, w tym odwołał zastępcę Głównego Lekarza Weterynarii.
5. Zmiana ministra rolnictwa – Jan Krzysztof Ardanowski zastępuje Krzysztofa Jurgiela
18 czerwca 2018 roku Krzysztof Jurgiel złożył rezygnację ze stanowiska Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Oficjalnie z powodów osobistych. Niektórzy komentatorzy złośliwie dodają, że powody osobiste oznaczają, że „osobiście” takie rozwiązanie Jurgielowi zasugerował Jarosław Kaczyński. Zwłaszcza, że kilka miesięcy później zaplanowane były wybory samorządowe i część komentatorów uważała, że Jurgiel może być zbyt dużym obciążeniem wizerunkowym dla ekipy rządzącej i zniechęcić elektorat wiejski do kandydatów Prawa i Sprawiedliwości.
Na stanowisku zastąpił go Jan Krzysztof Ardanowski, wówczas wiceprzewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w latach 2005-2007 był wiceministrem rolnictwa w resorcie Andrzeja Leppera. Z kolei od 2007 do 2010 był doradcą do spraw wsi prezydenta Lecha Kaczyńskiego.
Ardanowski nie miał łatwego startu, gdyż praktycznie w czasie, kiedy obejmował urząd już zaczynało o sobie dawać susza, a ASF rozprzestrzeniał się tak szybko, że co tydzień przybywało po kilka nowych ognisk u świń i dziesiątki przypadków u dzików.
Jan Krzysztof Ardanowski, wspólnie z premierem Morawieckim, zaprezentował w lipcu „Plan dla Wsi”. W ramach tego planu zapowiedziano m.in. zwiększenie dopłat do paliwa rolniczego, w tym wprowadzenie dodatkowego odliczenia akcyza dla gospodarstw hodujących bydło. Minister zapowiedział też stworzenie Krajowej Grupy Spożywczej opartej o Krajową Spółkę Cukrową oraz umożliwienie sprzedaży przez rolnika płodów rolnych do restauracji, stołówek czy stacji paliw.
Ministrowi Ardanowskiemu na pewno należy oddać, że nie boi się rozmów, w tym z protestującymi rolnikami, także na zablokowanej autostradzie.
6. Nowe stawki dopłat do paliwa rolniczego od 1 stycznia 2019 roku
Ważną zmianą prawa, która została przyjęta w 2018 roku, ale zacznie obowiązywać od początku 2019 roku, to określenie nowych reguł przyznawania dotacji na paliwo rolnicze.
Pierwsza z największych zmian dotyczy zwiększenia limitu zwrotu podatku akcyzowego z 86 złotych za 1 ha do 100 złotych.
Wprowadzono także możliwość ubiegania się o dodatkowe dopłaty do paliwa rolniczego, jeśli gospodarstwo hoduje bydło. Rolnik za każdą 1 DJP bydła otrzyma dopłatę do paliwa rolniczego w wysokości 30 złotych. Więcej na ten temat można przeczytać w artykule: "Dopłaty do paliwa rolniczego na nowych zasadach”
7. OSN na terenie całego kraju – nowe wymogi dotyczące obornika i gnojowicy
Od końca lipca obowiązuje „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu”. W praktyce oznacza to, że cała Polska to teraz obszary OSN.
Rolnikom skrócono czas, kiedy mogą stosować nawozy w zależności od tego, gdzie na mapie Polski usytuowane jest jego gospodarstwo, może to zrobić do 15, 20 lub 25 października, a po zimie dopiero od 1 marca. Nowe przepisy dokładnie regulują także kwestie przechowywania obornika, gnojowicy czy nawet kiszonki. Więcej na temat w artykule: „Cały kraj to OSN”
8. Zmiany w Prawie łowieckim i inny sposób szacowania szkód łowieckich
W 2018 roku rolnicy (i nie tylko) musieli zmierzyć się z zamieszaniem związanym z uchwaleniem nowego Prawa łowieckiego. W styczniu obowiązywało stare prawo, a w zawieszeniu były nowe regulacje uchwalone jeszcze w 2016 roku, na mocy których miał być utworzony Fundusz Odszkodowawczy za straty w uprawach wyrządzone przez dzikie zwierzęta. Jednak w marcu 2018 roku sejm przyjął nowe Prawo łowieckie.
Znowu za szkody łowieckie miały płacić koła łowieckie. Największa zmiana polegała na tym, że od 1 kwietnia rolnicy szkody łowieckie mieli zgłaszać do urzędu gminy, a nie do koło łowieckiego, a gospodarzem szacowania strat został sołtys.
Wielu sołtysów i samorządowców oburzyło się na ten fakt, ponieważ nowe prawo nie było powszechnie z nimi skonsultowane. Na dodatek wielu sołtysów nie miało praktycznie żadnej wiedzy na temat upraw i szkód łowieckich. Co prawda mieli zostać przeszkoleni przez Lasy Państwowe, jednak te rozpoczęły się dopiero pod koniec maja. Cześć sołtysów nie chciała brać udziału w szacowaniu szkód także z dwóch innych powodów: nie chcieli popadać w ewentualny konflikt ze znajomym rolnikiem czy myśliwym oraz nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia za udział w szacowaniu szkód łowieckich.
Więcej w artykule: „Szacowanie szkód łowieckich na nowych zasadach”
Po wielu protestach, rząd zmienił znowu Prawo łowieckie. Od 22 sierpnia obowiązuje kolejne nowelizacja Prawa łowieckiego. Zgodnie z nią w szacowaniu strat wyrządzonych w uprawach przez dziką zwierzynę biorą udział pracownicy ODR-ów, którzy na dodatek otrzymują niewielki ekwiwalent za udział w szacowaniu. Więcej w artykule: „Zmienione Prawo łowieckie od 22 sierpnia”
9. Wnioski o dopłaty bezpośrednie przez Internet
2018 rok to także pierwszy, w którym rolnicy mieli obowiązek złożyć wniosek o dopłaty bezpośrednie przez Internet. Była to prawdziwa rewolucja, gdyż w 2017 rok na ponad 1,3 mln gospodarstw rolnych ubiegających się o dopłaty bezpośrednie zaledwie 11 tys. złożyło wniosek do ARiMR za pomocą Internetu – to mniej niż 1% wszystkich wnioskujących.
Żeby ułatwić pracę Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz życie części rolnikom, rząd wprowadził prawo, dzięki któremu gospodarstwa do 10 ha gruntów ornych mogły złożyć jedynie oświadczenie o braku zmian we wniosku o dopłaty zamiast wypełniać całe eWniosek.
Pozostali rolnicy jednak musieli od 15 marca złożyć wniosek poprzez aplikację eWniosekPlus. Niestety tuż po uruchomieniu nowej aplikacji ARiMR okazało się, że nie wszystkie jej funkcjonalności działały poprawnie. Po części z tego powodu resort rolnictwa zdecydował wydłużyć termin składania wniosków o dopłaty do 15 czerwca zamiast to 15 maja.
Więcej także w artykule: „Wnioski o dopłaty bezpośrednie przez Internet – jak to ma działać”.
10. GUS wyliczył dochód z 1 ha przeliczeniowego na niemal 3400 złotych.
Jednym z najważniejszych wydarzeń z 2018 roku – choć może nie tak oczywistym – to określenie przez Główny Urząd Statystyczny pod koniec września 2018 r. wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego w 2017 roku.
Wynika z niego, że rolnik z 1 ha przeliczeniowego w ubiegłym roku uzyskał dochód w wysokości 3399 złotych! To o ponad 800 złotych więcej niż za 2016 i ponad 1400 zł więcej niż za 2014 rok.
Jest to o tyle istotne, że od wysokości dochodu z hektara przeliczeniowego zależy m.in możliwość otrzymania pomocy społecznej, ubiegania się o stypendium socjalne przez studentów będących dziećmi rolników czy otrzymanie wsparcia z programu 500+ także na pierwsze dziecko.
Skąd tak duży wzrost średniego dochodu oraz w jaki sposób GUS oblicza dochód z 1 ha przeliczeniowego? Odpowiedzi w artykule „GUS wyliczył dochód z 1 ha przeliczeniowego na niemal 3400 złotych”.
Paweł Mikos
Fot. Pixabay, Archiwum TPR, KPRM
